from Afery PiS
Afera Samolotów VIP
Afera samolotów VIP stanowi jedną z największych kontrowersji związanych z wydatkowaniem środków publicznych w Polsce w ostatnich latach. Sprawa obejmuje zarówno proceduralne nieprawidłowości przy zakupie trzech samolotów Boeing 737-800 za ponad 2 miliardy złotych, jak i systematyczne nadużywanie lotów służbowych przez najważniejszych polityków Prawa i Sprawiedliwości do celów prywatnych. Krajowa Izba Odwoławcza oraz sądy potwierdziły naruszenia prawa podczas procedury zakupowej, a Najwyższa Izba Kontroli wykazała przekroczenie limitów budżetowych i niewłaściwe finansowanie zakupu. Równocześnie ujawniono przypadki wykorzystywania drogich lotów o statusie HEAD przez premiera Mateusza Morawieckiego na wakacje nad morze oraz marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego do przewozu rodziny, co doprowadziło do dymisji tego ostatniego.
Procedura Zakupowa i Naruszenia Prawa
Proces pozyskania samolotów dla najważniejszych osób w państwie był przeprowadzony z licznymi nieprawidłowościami proceduralnymi. W marcu 2017 roku Ministerstwo Obrony Narodowej unieważniło przetarg na zakup samolotów VIP, tłumacząc to zbyt wysoką ceną i błędami formalno-prawnymi w ofertach złożonych przez Boeing oraz czeską firmę Glomex. Już następnego dnia Inspektorat Uzbrojenia MON uruchomił postępowanie w trybie zamówienia “z wolnej ręki”, zapraszając do negocjacji wyłącznie amerykańskiego Boeinga.
Decyzja o zastosowaniu trybu wolnej ręki została uznana za nieuzasadnioną przez Krajową Izbę Odwoławczą. KIO stwierdziła, że MON nie dowiódł, by dostawy mogły być świadczone przez jedną tylko firmę z przyczyn technicznych o obiektywnym charakterze lub związanych z ochroną praw wyłącznych. Nie spełniono również przesłanek pozwalających na zastosowanie wolnej ręki ze względu na wyjątkową sytuację, ponieważ prawdopodobieństwo unieważnienia wcześniejszych negocjacji było do przewidzenia. Warszawski Sąd Okręgowy podtrzymał prawomocnym wyrokiem decyzję KIO, potwierdzając naruszenie prawa podczas procesu zakupowego.
Presja czasowa była ogromna, ponieważ ministerstwo miało wydać ponad pół miliarda złotych zapisanych na ten cel w budżecie 2016 roku do końca marca 2017 roku. MON uzyskało specjalną zgodę KIO na zawarcie kontraktu jeszcze przed wydaniem ostatecznego rozstrzygnięcia, argumentując, że ewentualny uszczerbek dla środków publicznych byłby większy niż interes skarżących firm. Umowa została podpisana 31 marca 2017 roku, w ostatnim możliwym terminie wydatkowania środków budżetowych.
Koszty i Finansowanie Zakupu
Łączna wartość kontraktu na zakup trzech samolotów Boeing 737-800NG wyniosła 523,6 miliona dolarów, czyli około 2,065 miliarda złotych netto, a po doliczeniu podatku przekroczyła 2,5 miliarda złotych. Zamówienie obejmowało dostawę dwóch nowych samolotów w konfiguracji BBJ2 (Boeing Business Jet) oraz jednego używanego w konfiguracji pasażerskiej, który miał zostać przebudowany do wersji VIP. Umowa przewidywała również dostawę pakietu logistycznego, dokumentacji technicznej, szkolenie personelu oraz wsparcie eksploatacji.
Najwyższa Izba Kontroli wykazała poważne nieprawidłowości w finansowaniu zakupu. Z raportu NIK opublikowanego 30 maja 2018 roku wynika, że ówczesny minister obrony Antoni Macierewicz naruszył dyscyplinę finansów publicznych, przeznaczając na zakup 2,5 miliarda złotych zamiast dopuszczalnego ustawowo limitu 1 miliarda 700 tysięcy złotych. Ponadto zakup miał być finansowany spoza ministerialnych środków, tymczasem koszty w całości pokrył resort obrony narodowej. NIK twierdziła również, że MON naruszyło przepisy nakazujące wydawać co najmniej 2 procent PKB na obronność, przesuwając pieniądze na zakup samolotów dla VIP-ów.
Dodatkowe koszty generuje konieczność czarterowania samolotów od PLL LOT w okresie, gdy rządowe maszyny nie mogą być wykorzystywane. Według miesięcznika “Polska Zbrojna” cena za wypożyczenie i obsługę samolotów ma wynieść 160 milionów złotych. Jest to konsekwencja tego, że Boeing 737 “Piłsudski” dostarczony w listopadzie 2017 roku długo czekał w hangarze ze względu na brak pilotów uprawnionych do przewożenia VIP-ów.
Specyfikacja i Wyposażenie Samolotów
Zakupione samoloty Boeing 737-800NG zostały wyposażone w zaawansowane systemy bezpieczeństwa i łączności, które umożliwiają kierowanie państwem z powietrza. “Dmowski” i “Paderewski”, jak nazwano dwa nowe samoloty BBJ2, różnią się od wcześniejszego “Piłsudskiego” głównie dodatkowymi zbiornikami paliwa umożliwiającymi przelot nad Atlantykiem jednym skokiem – ich zasięg wynosi 11 tysięcy kilometrów. Maszyny są wyposażone w silniki CFM International i osiągają prędkość podróżną 850-900 km/h.
Systemy bezpieczeństwa obejmują identyfikację IFF (Friend or Foe), czyli “swój czy obcy”, bardzo przydatną gdy maszyna wlatuje w przestrzeń objętą działaniami militarnymi. Precyzyjny GPS jest wspomagany systemami uniemożliwiającymi blokadę sygnału z satelity, a własny system obrony sprawia, że gdyby w kierunku samolotu ktoś wystrzelił rakietę, gorące race przyciągną pocisk i ochronią maszynę. Transmisja danych z pokładu może być kodowana i tajna.
Konfiguracja pasażerska przewiduje 66 miejsc: sześć w klasie VIP, pozostałe w klasach “business” i “economy”. Na pokładzie znajduje się gabinet lekarski wyposażony w urządzenia ratujące życie, włączając stanowisko do intensywnej terapii medycznej z defibrylatorem i respiratorem. Szczegóły dotyczące wyposażenia kabiny pasażerskiej, saloników, urządzeń rozrywki pokładowej i materiałów użytych do ich wykonania władza chce zachować w tajemnicy.
Nadużywanie Lotów Służbowych przez Polityków
Sprawa wykroczyła poza kwestie proceduralne, gdy ujawniono systematyczne nadużywanie drogich lotów służbowych przez najważniejszych polityków PiS do celów prywatnych. Marszałek Sejmu Marek Kuchciński stał się symbolem tej afery, gdy wyszło na jaw, że regularnie latał rządowymi samolotami między Warszawą a Rzeszowem w weekendy, zabierając ze sobą rodzinę. Loty odbywały się w trybie “misji oficjalnej o statusie HEAD”, mimo że każdy z nich miał miejsce w weekendy, z rodziną i do miejsca zamieszkania.
Koszty takich lotów znacznie przewyższają standardowe ceny przelotów. Podczas gdy Kancelaria Sejmu wyceniła koszt przelotu rejsowym samolotem LOT na 572,40 złotych, lot o statusie HEAD wymaga zaangażowania kilkudziesięciu służb wojskowych i cywilnych, zapasowego samolotu z załogą oraz zapasowych lotnisk postawionych w stan gotowości. Zgodnie z 80-stronicową instrukcją HEAD, koszty takiego przelotu z pewnością wielokrotnie przewyższają 572 złote i 40 groszy od osoby.
Premier Mateusz Morawiecki również został oskarżony o nadużywanie lotów ze statusem HEAD. Według ustaleń “Newsweeka”, premier lata rządową casą na Wybrzeże do Dębek, gdzie ma 300-metrowy dom i działkę, tam też wakacje spędzają jego najbliżsi. Tylko w ciągu pięciu tygodni czerwca i lipca 2019 roku lotów Morawieckiego nad morze i z powrotem było 11. Wszystkie przeloty na Wybrzeże miały status HEAD, choć nie wiązały się z wykonywaniem misji oficjalnej. Morawiecki lata także do Krakowa na miesięcznice pogrzebu Lecha i Marii Kaczyńskich, które odbywają się każdego 18 dnia miesiąca.
Koszty Eksploatacji i Nadużyć
Analiza kosztów lotów rządowych pokazuje skalę wydatków ponoszonych przez państwo. Godzina lotu casą kosztuje 16,6 tysięcy złotych, godzina gulfstreama jest wyceniana przez wojsko na 25 tysięcy złotych, a godzina embraera na 35 tysięcy złotych. Posłanka Hanna Gill-Piątek przeprowadziła kontrolę wydatków ministerstw na loty w 2023 roku, wykazując, że na pierwszym miejscu uplasowało się Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które za około 70 lotów samolotami rejsowymi zapłaciło ponad 700 tysięcy złotych, a dodatkowo 1,7 miliona złotych na podróże samolotem ze specjalnej floty rządowej.
Na drugim miejscu znalazło się Ministerstwo Klimatu i Środowiska z 84 lotami rejsowymi kosztującymi ponad 300 tysięcy złotych, podczas gdy przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju i Technologii odbyli 60 rejsowych lotów za ponad 260 tysięcy złotych. Szczególnie kontrowersyjne są loty na krótkich odcinkach krajowych, jak trasa Warszawa-Szczecin. Łącznie pod koniec 2018 roku Centrum Informacyjne Rządu poinformowało, że premier Mateusz Morawiecki w trakcie 20 miesięcy swojego urzędowania odbył ponad 200 lotów.
Reakcje Polityczne i Konsekwencje
Afera wywołała ostre reakcje opozycji. Politycy Platformy Obywatelskiej ocenili decyzję o zakupie trzech samolotów amerykańskiego Boeinga jako “ogromną aferę Antoniego Macierewicza za kilkanaście miliardów złotych”. Cezary Tomczyk z PO przypomniał, że posłowie Platformy podczas wizyt w MON ustalili, iż Antoni Macierewicz “w bardzo wielu kwestiach po prostu kłamał”, twierdząc między innymi, że dr Wacław Berczyński nie miał dostępu do dokumentacji przetargowej.
Tomasz Siemoniak, były minister obrony i wiceszef PO, stwierdził, że “wydano, licząc całościowo, cztery miliardy złotych na samoloty VIP kosztem wojska, kosztem pieniędzy, które mogły iść na konieczny sprzęt wojskowy”. Marcin Kierwiński z PO dodał, że “publiczne pieniądze były wydawane bez jakiegokolwiek opamiętania, samoloty traktowane były już nie jako taksówki, ale jako prywatne samoloty notabli PiS-owskich”.
Antoni Macierewicz bronił zakupu, oskarżając PO o doprowadzenie do “dramatu smoleńskiego”. Stwierdził: “Można skazywać VIP-ów na latanie rosyjskimi samolotami. Można prowadzić, jak wy, do dramatów i katastrof. To wasza metoda. Tak, my rzeczywiście kupiliśmy pięć samolotów, które służyć będą nie tylko VIP-om, ale także polskim żołnierzom na misjach”. Podkreślił również, że próba przedstawienia samolotów jako służących wyłącznie władzy “skończyła się dramatem smoleńskim”.
Konsekwencją afery była dymisja marszałka Sejmu Marka Kuchcińskiego, który odszedł po doniesieniach medialnych o jego lotach służbowych z rodziną. W piątek przed dymisją Kuchciński oświadczył, że zapłaci za przeloty członków swojej rodziny rządowymi maszynami. Według Marcina Kerwińskiego, “PiS próbował w ten sposób uciąć sprawę, ponieważ Kuchciński był tylko wierzchołkiem góry lodowej”.
Flota Rządowa i Przyszłość Programu
Obecnie flota rządowa składa się z pięciu samolotów: trzech Boeing 737-800 (“Józef Piłsudski”, “Dmowski” i “Paderewski”) oraz dwóch mniejszych, 19-miejscowych Gulfstream G550 (“Kazimierz Pułaski” i “Józef Poniatowski”). Pierwszy Boeing 737-800 NG “Józef Piłsudski” przyleciał do Polski w listopadzie 2017 roku, ale dopiero w maju 2019 roku rozpoczął służbę ze względu na wymóg, aby pierwszy pilot lotu o statusie HEAD miał danym statkiem powietrznym wylatane co najmniej 250 godzin.
Dwa kolejne Boeingi BBJ2 zostały dostarczone pod koniec maja i w połowie czerwca 2021 roku. Po dostawie odbyło się szkolenie uzupełniające obejmujące nowe systemy wojskowe zabudowane w maszynach, a samoloty weszły do służby operacyjnej w drugiej połowie lipca 2021 roku. Zgodnie z planem, program zabezpieczenia transportu powietrznego najważniejszych osób w państwie został w ten sposób praktycznie zakończony.
Wszystkie maszyny stacjonują w 1. Bazie Lotnictwa Transportowego w Warszawie, która przejęła zadania transportu najważniejszych osób po rozwiązaniu 36. Pułku Specjalnego po katastrofie smoleńskiej. Przez kilka lat jednostka ta obsługiwała tylko śmigłowce, co stanowiło wyzwanie przy wprowadzeniu dużych samolotów pasażerskich. Pięć odrzutowców to bardzo dużo, jak zauważają eksperci, ponieważ samoloty rządowe powinny być używane wyłącznie do przewozu najwyższej rangi urzędników w ramach oficjalnych podróży, a grono uprawnionych powinno ograniczać się do prezydenta, premiera oraz marszałków Sejmu i Senat.
Podsumowanie
Afera samolotów VIP PiS stanowi złożony przypadek łączący nieprawidłowości w zamówieniach publicznych z nadużywaniem środków publicznych przez najwyższych urzędników państwowych. Zakup trzech samolotów Boeing za ponad 2,5 miliarda złotych został przeprowadzony z naruszeniem prawa, co potwierdziły niezależne instytucje kontrolne. Równocześnie systematyczne wykorzystywanie drogich lotów służbowych do celów prywatnych przez premiera i marszałka Sejmu pokazało brak odpowiedzialności w zarządzaniu publicznymi środkami. Sprawa doprowadziła do dymisji marszałka Kuchcińskiego i wywołała trwałą debatę o standardach etycznych w życiu publicznym oraz konieczności wprowadzenia skuteczniejszych mechanizmów kontroli wydatków na transport najważniejszych osób w państwie.
Źródła Przylatują nowe samoloty dla VIP-ów. Za co zapłaciliśmy 2 mld zł? https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/2138308,1,przylatuja-nowe-samoloty-dla-vip-ow-za-co-zaplacilismy-2-mld-zl.read Rzutem na taśmę. MON wydał miliardy na trzy samoloty dla VIP-ów https://tvn24.pl/biznes/z-kraju/mon-kupi-od-boeinga-trzy-samoloty-do-przewozu-vip-ow-za-ok-2-mld-zl-ra728406-ls4484083 Tak kupowano samoloty dla VIP-ów – Dziennik.pl https://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/296205,tak-kupowano-samoloty-dla-vip-ow.html,komentarze-popularne,1 Państwowe VIP-y dostaną kolejne dwa samoloty. Boeingi 737 ... https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/nowe-samoloty-boeing-737-dla-najwazniejszych-osob-w-panstwie-samoloty-mon-dla-vip-ow/qtz11p4 PO o zakupie samolotów dla VIP: ogromna afera Antoniego ... – PAP https://www.pap.pl/aktualnosci/news,967622,po-o-zakupie-samolotow-dla-vip-ogromna-afera-antoniego-macierewicza.html “Wniebowzięci”. Loty “związane z obowiązkami” i “rujnujące dla sił ... https://tvn24.pl/polska/andrzej-duda-i-mateusz-morawiecki-wykorzystywali-loty-o-statusie-head-komentarze-ra967024-ls2291030 “DGP”: Rządowy boeing gotowy do lotów z VIP-ami na pokładzie https://businessinsider.com.pl/polityka/boeing-737-800-ng-dla-vip-ow-rzadu-polskich-wladz/ynyjxdx “Bezkosztowe loty”, czyli PiS podróżuje samolotami bez umiaru https://www.bankier.pl/wiadomosc/Bezkosztowe-loty-czyli-PiS-podrozuje-samolotami-bez-umiaru-8499245.html Umowa na samoloty VIP ważna – Ministerstwo Obrony Narodowej https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/umowa-na-samoloty-vip-wazna-2 Nie było podstaw do kupowania samolotów dla VIP-ów z wolnej ręki https://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/1032496,samoloty-dla-vip-bez-przetargu.html Premier latał rządowymi samolotami na wakacje? Jest odpowiedź ... https://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/605443,premier-wakacje-loty-rzadowy-odpowiedz-morawiecki-odpowiedz.html Kosztowne potknięcie z samolotami klasy VIP – Polityka.pl https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kraj/1700480,1,kosztowne-potkniecie-z-samolotami-klasy-vip.read Antoni Macierewicz odpiera zarzuty i tłumaczy się z kupna ... https://wiadomosci.wp.pl/antoni-macierewicz-odpiera-zarzuty-i-tlumaczy-sie-z-kupna-samolotow-dla-vip-ow-6262631849945217a Ile kosztowały loty marszałka Sejmu samolotem dla VIP-ów? https://businessinsider.com.pl/polityka/marszalek-marek-kuchcinski-koszty-lotow-samolotem-rzadowym/mmgf0k7 Sąd: KIO miała rację. Umowa na samoloty VIP z naruszeniem prawa https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/1055441,sad-umowa-na-samoloty-vip-z-naruszeniem-prawa.html Loty premiera Morawieckiego. Na wakacje i na miesięcznice https://www.bankier.pl/wiadomosc/Premier-Mateusz-Morawiecki-lata-rzadowymi-samolotami-na-wakacje-7723859.html MON kupując samoloty dla rządu złamał prawo – Newsweek https://www.newsweek.pl/polska/polityka/mon-kupujac-samoloty-dla-rzadu-zlamal-prawo/e3frsx2 Limuzyną do samolotu. Odprawa VIP dla rodziny prezesa PKOL https://www.money.pl/gospodarka/strefa-vip-dla-rodziny-ale-nie-dla-sportowcow-przywileje-dla-rodziny-szefa-pkol-7059562574175008a.html Umowa ws. samolotów dla VIP podpisana. Pierwszy Boeing 737 w ... https://defence24.pl/sily-zbrojne/umowa-ws-samolotow-dla-vip-podpisana-pierwszy-boeing-737-w-2017-roku Skrzydlata Polska – 11/2008 – Samoloty VIP: Do krwi ostatniej? – Altair https://www.altair.com.pl/magazines/article?article_id=1916 Macierewicz wydał 2,5 mld złotych na samoloty dla VIP-ów, ale rząd ... https://www.newsweek.pl/polska/polityka/macierewicz-wydal-25-mld-zlotych-na-samoloty-dla-vip-ow-ale-rzad-wciaz-pozycza/m0w615r Jarosław Kaczyński: potrzebne są przepisy regulujące loty służbowe ... https://businessinsider.com.pl/polityka/marek-kuchcinski-afera-loty-rzadowym-samolotem-vip-jaroslaw-kaczynski-komentarz/dnwekb5 Samoloty dla VIP-ów i modernizacja armii. PO pyta PiS o wydatki https://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/artykuly/552658,samoloty-dla-vip-ow-modernizacja-armii-wydatki-pis-po.html Wpadki zakupowe ministra Antoniego Macierewicza – Wiadomości https://wiadomosci.onet.pl/kraj/wpadki-zakupowe-ministra-antoniego-macierewicza/w5byw6r KIO zadecyduje o samolotach dla VIP-ów – Altair Agencja Lotnicza https://www.altair.com.pl/news/view?news_id=21915 KIO: Postępowanie na samoloty VIP z naruszeniem przepisów https://defence24.pl/kio-postepowanie-na-samoloty-vip-z-naruszeniem-przepisow [PDF] KIO/W 8/17, POSTANOWIENIE z dnia 30 marca 2017r. Krajowa Izba ... https://www.gov.pl/attachment/f0cc37b1-3f85-49d1-a463-c0a834c31f36 Loty zakazane – trudne i kosztowne powroty Polaków do kraju https://www.prawo.pl/prawo/polacy-za-granica-jak-wroca-do-kraju,498638.html Witczak: marszałek Kuchciński jest bez honoru, żądamy jego dymisji https://www.pap.pl/aktualnosci/news,493299,witczak-marszalek-kuchcinski-jest-bez-honoru-zadamy-jego-dymisji.html “Rz”: “Loty po koszulę” dla marszałka? Kancelaria Sejmu milczy https://dorzeczy.pl/kraj/111085/rz-loty-po-koszule-dla-marszalka-kancelaria-sejmu-milczy.html VIP airliner | Private aircraft charter https://www.deutsche-privatjet.com/aircraft-charter/vip-charter.html Kto mógłby zapłacić za loty marszałka Marka Kuchcińskiego – rp.pl https://www.rp.pl/samorzad-i-administracja/art1195951-kto-moglby-zaplacic-za-loty-marszalka-marka-kuchcinskiego Lot prywatnym odrzutowcem nie tylko dla milionerów? – Podróże Onet https://podroze.onet.pl/ciekawe/lot-prywatnym-odrzutowcem-nie-tylko-dla-milionerow/ykvy1ys Posłowie “wylatali” 10 mln zł w dwa i pół roku. Kto najwięcej? https://www.money.pl/gospodarka/poslowie-wylatali-10-mln-zl-w-dwa-i-pol-roku-kto-najwiecej-6805173251549920a.html LOT Polish Airlines – Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/LOT_Polish_Airlines Średnie samoloty VIP dla Polski: dwie oferty Boeinga 737 https://defence24.pl/sily-zbrojne/srednie-samoloty-vip-dla-polski-dwie-oferty-boeinga-737 Raport NIK: Lotów z VIP-ami nikt nie zabezpieczał – Fakt.pl https://www.fakt.pl/polityka/raport-nik-lotow-z-vip-ami-nikt-nie-zabezpieczal/ymz4ssl Samoloty dla VIP – Ministerstwo Obrony Narodowej – Portal Gov.pl https://www.gov.pl/web/obrona-narodowa/samoloty-dla-vip-4 Loty najważniejszych osób w państwie odtajnione. Jak często ... https://www.wprost.pl/opinie-i-komentarze/11587192/loty-najwazniejszych-osob-w-panstwie-odtajnione-jak-czesto-prezydent-andrzej-duda-czy-marszalek-senatu-tomasz-grodzki-latali-w-rodzinne-strony.html Wiemy, dokąd najczęściej latał prezydent Duda – TVN24 https://tvn24.pl/polska/wiemy-dokad-najczesciej-latal-prezydent-duda-st7772414 Dziennikarze dotarli do rejestru lotów Andrzeja Dudy. Wiadomo ... https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,114884,30709472,dziennikarze-dotarli-do-rejestru-lotow-andrzeja-dudy-wiadomo.html TVN24: prezydent w statusie HEAD latał nad morze, politycy PiS na ... https://wiadomosci.onet.pl/kraj/loty-head-premiera-mateusza-morawieckiego-i-prezydenta-andrzeja-dudy/bjwr5eb Prywatne loty Szydło rządową CASĄ. PiS tłumaczy się w Sejmie https://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/loty-premier-samolotami-casa-zapytanie-po,74,0,2268234.html