Przerwa prasówkowa

Mam na głowie zdecydowanie ponadnormatywną ilość obowiązków i innych spraw – przepraszam, nie wyrobię się z prasówkami (o zwykłych tekstach nie wspominając) w tym i kolejnym tygodniu. A potem zobaczymy.

Całe dorosłe życie ocierałam się o kwestie filozoficzne, w biologii, w tłumaczeniach, w rozmowach z mądrymi ludźmi. Nigdy jednak nie miałam czasu, aby się nad niektórymi rzeczami zastanowić. Dlaczego Paul Atryda widzial na księżycu swej planety mysz, a dlaczego ja widzę na naszym twarz? Czemu na przekór nauce wierzą ludzie w szkodliwość szczepionek? Co jest z nami, co jest z tym ludzkim rozumem?

---

Patrzymy i wyciągamy wnioski. Ale to, co widzimy, nie zawsze jest tym, co naprawdę istnieje – a to, co myślimy, bywa bardziej odbiciem naszych przyzwyczajeń niż rzeczywistości.

Umysł jest wygodny jak stary fotel – dopasowany do kształtu naszych przyzwyczajeń. Lubimy myśleć, że patrzymy na świat obiektywnie, że nasze zmysły i rozum są doskonałymi narzędziami poznania. Ale to właśnie one często prowadzą nas na manowce.

Widujemy zwierzęta w chmurach, twarz na Księżycu, widzimy znaki w zdarzeniach przypadkowych, szukamy wzorców, bo nasz umysł nie znosi chaosu. Upraszcza to, co złożone – z całej skali szarości wybiera czerń albo biel. To nie przypadek, to nieświadome dziedzictwo naszej natury. Tego rodzaju złudzenia dotyczą nas wszystkich, niezależnie od tego, kim jesteśmy. Nosimy w sobie wspomnienia przeszłości: dom, w którym się wychowaliśmy, lektury, które nas ukształtowały, wartości, które przyjęliśmy, zanim nauczyliśmy się pytać. Patrzymy na świat przez pryzmat osobistych doświadczeń, nieświadomi, że widzimy go przez krzywe zwierciadło. To złudzenia jednostkowe – osobiste filtry zmieniające obraz rzeczywistości.

Do tego jest język – piękny, ale zdradliwy. Rozmawiamy, ale nie zawsze mówimy o tym samym. Słowa bywają nieprecyzyjne, pełne naleciałości, skrótów myślowych, stereotypów. Mówimy „bóg”, „honor”, „ojczyzna”, jakby te pojęcia były oczywiste, a tymczasem mają one inne znaczenie w ustach różnych ludzi. Na rynku języka – forum naszych codziennych rozmów – łatwo sprzedać słowo bez treści i trudno ustalić, o czym tak naprawdę rozmawiamy.

I wreszcie teatr – miejsce wielkich narracji. Uczymy się ich z książek, wykładów, tradycji. Przyjmujemy gotowe scenariusze, bo tak jest łatwiej – nie trzeba się zastanawiać, ktoś zrobił to za nas. Ufamy autorytetom, systemom, doktrynom, nie pytając, kto i po co napisał te role dla nas. Takie złudzenia rodzą się z zaufania – czy raczej ślepego podporządkowania scenariuszowi, ktory uwalnia nas od kłopotliwej potrzeby myślenia i stawiania pytań.

Francis Bacon uważał, że świadomość tych złudzeń to pierwszy krok do prawdziwego poznania świata. Dopóki tkwimy w wygodnym fotelu naszych przyzwyczajeń, patrzymy na rzeczywistość przez pryzmat osobistych doświadczeń i wdrukowanych wyobrażeń. Żeby naprawdę poznać świat – musimy wstać, wyjść ze strefy komfortu i wziąć się za bary z czterema bożkami, którzy mydlą nam oczy.

Francis Bacon – filozof początku nowożytności – jako jeden z pierwszych próbował nazwać te zniekształcenia. Opisał cztery główne typy złudzeń, które niepostrzeżenie wkradają się w nasze poznanie. Wyróżnił cztery rodzaje złudzeń, tzw. idole.

Nazwał je idolami – bo mają siłę fałszywych bożków, którym wierzymy bardziej niż faktom.

Idole plemienne to błędy wynikające z samej natury ludzkiego umysłu – jesteśmy skłonni do upraszczania złożonych zjawisk, bo tak jest wygodniej. Ufamy zmysłom, choć wiemy, że mogą zawodzić. Nasz umysł szuka porządku tam, gdzie go nie ma, i niechętnie przyjmuje nowości.

Idole jaskini (czyli umysłu) wynikają z indywidualnych doświadczeń – każdy z nas patrzy na świat inaczej, przez pryzmat wychowania, lektur, środowiska, poglądów. To, co widzimy, jest filtrowane przez osobistą „jaskinię”.

Idole rynku to pułapki języka. Nazwa polska jest myląca, bo chodzi o rynek jako miejsce wymiany myśli (forum). Mówimy nieprecyzyjnie, używamy słów-wydmuszek, które bardziej zaciemniają niż wyjaśniają. Język, zamiast opisywać rzeczy, często narzuca własną logikę i rozmywa granice pojęć.

Idole teatru to ślepa wiara w autorytety i gotowe systemy. Przyjmujemy je jak przedstawienie – z całym scenariuszem – nie kwestionując, nie sprawdzając, nie myśląc samodzielnie.

Złudzenia te nie są winą jednostki, lecz wpisane są w nasz sposób poznawania świata. Dlatego Bacon podkreślał, że potrzebujemy metody – rygorystycznej, krytycznej, opartej na doświadczeniu. Metody, ktora powoli oczyści nasze poznanie z tych błędów i zbliży nas do rzeczywistości takiej, jaka jest, a nie takiej, jaką sobie wyobrażamy.

Prasówka poweekendowa 21-24.03.2025

1. Co naprawdę mówi nam raport “Internet dzieci” i jak szukać nadziei w cyfrowym świecie? Podcast ICO https://www.youtube.com/watch?v=VO6gVOUNk6Q&t=4

2. Po zawarciu ugody Meta zrezygnuje z wyświetlania użytkownikom w W. Brytanii spersonalizowanych reklam https://www.theguardian.com/technology/2025/mar/22/meta-confirms-it-is-considering-charging-uk-users-for-ad-free-version

3. Francuski parlament odrzucił ustawę wymuszającą wprowadzenie backdoorów w szyfrowanych komunikatorach https://netzpolitik.org/2025/crypto-wars-franzoesische-regierung-will-verschluesselte-private-kommunikation-mitlesen/

4. “Powiązania z Trumpem i Macronem” – kim są lobbiści Shein? (wymagana rejestracja, nie czytałam, ale na pierwszy rzut oka wygląda interesująco) https://www.ftm.eu/articles/these-six-high-profile-individuals-are-supposed-to-make-shein-s-problems-disappear

5. Weekendowa lektura Z3S https://zaufanatrzeciastrona.pl/post/weekendowa-lektura-odcinek-616-2025-03-23-bierzcie-i-czytajcie/

6. Podatek cyfrowy na tapecie rządu. USA grożą odwetem, Polska nie rezygnuje z miliardów https://www.wnp.pl/tech/podatek-cyfrowy-na-tapecie-rzadu-usa-groza-odwetem-polska-nie-rezygnuje-z-miliardow,922246.html

7. X/twitter pozywa indyjski rząd https://www.theguardian.com/technology/2025/mar/20/x-india-censorship-lawsuit-modi-musk

8. Nie żyje prof. Łukasz Turski, popularyzator nauki, współtwórca Centrum Nauki Kopernik https://www.rp.pl/spoleczenstwo/art41993311-nie-zyje-profesor-lukasz-turski-wspoltworca-centrum-nauki-kopernik

9. KE przeciwko węgierskiemu prawu dot. technologii rozpoznawania twarzy na demonstracjach http://heise.de/-10325268

10. Chiny chcą dołączyć do misji na Ukrainie https://oko.press/na-zywo/na-zywo-relacja/chiny-zainteresowane-dolaczeniem-do-koalicji-chetnych-ws-ukrainy

11. Z jakich komunikatorów powinni korzystać europosłowie? http://heise.de/-10324200

12. NGO-sy apelują do rządu, by się nie bał Big Techów i poparł podatek cyfrowy https://oko.press/podatek-cyfrowy-apel-do-rzadu-ngos

13. Ministerstwo Cyfryzacji chwali się cyfryzacją urzędów https://www.gov.pl/web/cyfryzacja/2-000-urzedow-przejdzie-na-cyfrowe-zarzadzanie-dokumentami-ministerstwo-cyfryzacji-modernizuje-administracje-publiczna

14. Administracja Trumpa planuje zmienić USAID w IHA (Międzynarodową Pomoc Humanitarną Stanów Zjednoczonych) https://arstechnica.com/tech-policy/2025/03/trump-administrations-blockchain-plan-for-usaid-is-a-real-head-scratcher/

15. Chiny mają zdalnie sterowane urządzenie zdolne do przecinania kabli podmorskich? https://www.golem.de/news/wissenschaft-chinas-schneidwerkzeug-soll-seekabel-durchtrennen-koennen-2503-194595.html

16. Cloudflare i ich pułapka na boty https://arstechnica.com/ai/2025/03/cloudflare-turns-ai-against-itself-with-endless-maze-of-irrelevant-facts/

17. Szef firmy obiecującej świat wolny od oszustw skazany za oszustwo https://arstechnica.com/gadgets/2025/03/ceo-of-ai-ad-tech-firm-pledging-world-free-of-fraud-sentenced-for-fraud/

18. OpenAI zrobił własne badanie nt tego, jak korzystanie z ChatGPT wpływa na samopoczucie użytkowników https://www.technologyreview.com/2025/03/21/1113635/openai-has-released-its-first-research-into-how-using-chatgpt-affects-peoples-emotional-wellbeing/

19. Fejkowe doniesienia o wycieku danych z Empiku https://zaufanatrzeciastrona.pl/post/mamy-dowod-na-to-ze-dane-rzekomo-wykradzione-z-empiku-zostaly-sprytnie-sfalszowane/

20. DOGE traci dostęp do federalnej bazy danych https://cyberdefence24.pl/cyberbezpieczenstwo/doge-traci-dostep-do-federalnej-bazy-danych

21. Musk: SpaceX może wygrać kontrakty rządowe https://www.golem.de/2503/194586.html

22. Jak redakcje radzą sobie z niepewnością i zagrożeniem ze strony AI? https://www.theguardian.com/technology/2025/mar/22/we-need-to-set-the-terms-or-were-all-screwed-how-newsrooms-are-tackling-ais-uncertainties-and-opportunities

23. Komentarze generowane przez AI na instagramie https://techcrunch.com/2025/03/21/meta-spotted-testing-ai-generated-comments-on-instagram/

24. Komisja Etyki Reklamy: spot mrożonej herbaty promuje przemoc rówieśniczą https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/ker-reklama-mrozonej-herbaty-promuje-przemoc-rowiesnicza

25. Problem z Palantirem w bawarskiej policji http://heise.de/-10325605

#prasówka

Prasówka 17-21.03.2025

1. Państwo zbiera teczki na każdego. Wniosek o usunięcie danych telekomunikacyjnych https://panoptykon.org/teczka-na-kazdego-wniosek-retencja i przy okazji przypominam, że Fundację Panoptykon można (i warto!) wesprzeć finansowo https://panoptykon.org/wspieraj-nas

2. W temacie: https://techspresso.cafe/2025/03/19/w-polsce-wszyscy-sa-podejrzani-fundacja-panoptykon/ https://serwisy.gazetaprawna.pl/orzeczenia/artykuly/9760312,sluzby-siegaja-po-nasze-bilingi-kiedy-chca-panoptykon-wypowiada-wojn.html

3. Organizacje pozarządowe skierowały list otwarty do Ministra Cyfryzacji Krzysztofa Gawkowskiego oraz Ministra Finansów Andrzeja Domańskiego, w którym apelują o nałożenie na globalne firmy technologiczne podatku cyfrowego. https://www.facebook.com/FundacjaICO/posts/pfbid02NPwPpUvzPPA7hZdzwoyaptQaBUfnkmhVvBbP4MY3GPrdgnWm5rjAAek8mPvFKHVMl

4. Naukowcy z WAT i NASK stworzyli własną technologię zabezpieczania łączności. https://www.wnp.pl/tech/ten-system-pokona-hakerow-mon-pokazal-wlasna-technologie-kwantowa,924459.html

5. Firma zajmująca się rozpoznawaniem twarzy chciała kupić do swojej bazy numery ubezpieczenia społecznego i zdjęcia z fotoradarów https://www.404media.co/facial-recognition-company-clearview-attempted-to-buy-social-security-numbers-and-mugshots-for-its-database/

6. Spór o wynagrodzenie za “Chłopki” – ile zarabiają pisarze? Z premedytacją wrzucam właśnie tutaj, bo w właśnie w fediwersum nieraz spotykałam się z ostentacyjnym lekceważeniem praw autorskich i ogólnie podejściem “pisarstwo/rękodzielnictwo to nie jest prawdziwa praca, tylko hobby, więc jak ktoś coś napisze, to powinien to udostępnić za darmo” https://www.facebook.com/deorotakotas/posts/pfbid026hTJp5M2QkmJVTVYtu6UYB8Mp41rXvhyWp7fDyfcNZKwfadmAYySkWrYrszANp1il https://www.facebook.com/jacek.dehnel/posts/pfbid02ChBLE8nLVndXpFoSARYg3ck3U1kVYvhkcV3ZLQWGdoxMvXKrPzf1jBt4Jj2Zb6YNl https://www.money.pl/gospodarka/autorka-chlopek-zapowiada-pozew-o-wyzsze-wynagrodzenie-jakub-zulczyk-zabral-glos-7135695736580736a.html

7. NIK składa zawiadomienie do prokuratury w sprawie Hermesa https://techspresso.cafe/2025/03/19/system-hermes-nik-sklada-zawiadomienia-do-prokuratury/

8. CitizenLab: Rządy Australii, Kanady, Cypru, Danii, Izraela i Singapuru są prawdopodobnie klientami izraelskiego producenta oprogramowania szpiegującego Paragon Solutions https://techcrunch.com/2025/03/19/researchers-name-several-countries-as-potential-paragon-spyware-customers/

9. Technologiczna przyszłość Polski: jak ją widzą decydenci? https://techspresso.cafe/2025/03/17/technologiczna-przyszlosc-polski-jak-ja-widza-decydenci/

10. Ile Polska wydała na Starlinki? https://x.com/annawitten/status/1902617781926867024 https://x.com/annawitten/status/1902618081228148944 https://x.com/annawitten/status/1902618698835186129

11. Komisja Europejska przez rok zwlekała z odpowiedzią na wniosek o dostęp do informacji publicznej, by stwierdzić, że nie posiada dokumentu https://www.ftm.eu/articles/test-von-der-leyens-secret-letter-on-israel-policy

12. Skandal w Brukseli – w tle Huawei i oskarżenia o korupcję https://techspresso.cafe/2025/03/18/skandal-w-brukseli-w-tle-huawei-i-oskarzenia-o-korupcje/

13. Miłosz Szymański o szumie informacyjnym i politykach zajętych chodzeniem na wywiady https://open.spotify.com/episode/57syWD7HKSbafX7WNlNAWb

14. NYOB składa kolejną skargę przeciwko OpenAI – ChatGPT powiedział Norwegowi, że ten zamordował swoje dzieci https://noyb.eu/en/ai-hallucinations-chatgpt-created-fake-child-murderer

15. Pracownik DOGE naruszył prawo, wysyłając niezaszyfrowane dane osobowe e-mailem https://techcrunch.com/2025/03/17/doge-staffer-violated-treasury-rules-by-emailing-unencrypted-personal-data/

16. “Kupuj europejskie!” – koalicja złożona z firm i organizacji z branży technologicznej wystosowała list otwarty. Wzywa KE do podjęcia działań na rzecz europejskiej suwerenności i postawienia na europejskie technologie https://techcrunch.com/2025/03/16/european-tech-industry-coalition-calls-for-radical-action-on-digital-sovereignty-starting-with-buying-local/

17. Skandal korupcyjny Huawei: 4 podejrzanych pozostanie w areszcie https://www.ftm.eu/articles/test-von-der-leyens-secret-letter-on-israel-policy

18. Huawei, korupcja i Parlament Europejski https://zawielkimmurem.net/2025/03/14/huawei-korupcja-i-parlament-europejski/

19. Radio ZET nie musi płacić niemal pół mln kary nałożonej przez szefa KRRiT za rzekome szerzenie dezinformacji, naruszających polską rację stanu https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/radio-zet-wygrywa-w-sadzie-z-krrit-przewodniczacy-rady-nalozyl-na-stacje-prawie-pol-miliona-zl-kary

20. Bielik ma znaleźć zastosowanie w niemieckim biznesie https://x.com/annawitten/status/1902430882952311200 https://www.wnp.pl/tech/der-bielik-polski-model-jezykowy-rusza-na-podboj-niemiec-a-to-dopiero-poczatek,925299.html

21. Biznes przeciwko “Going Dark”? https://netzpolitik.org/2025/ueberwachungsagenda-going-dark-lets-talk-to-business/

22. EDRi składa skargę przeciwko X/twitterowi o naruszenie DSA https://edri.org/our-work/edri-files-dsa-legal-complaint-against-x/

23. Stracił pieniądze, bo na smartfonie wyskoczył mu cudzy BLIK do potwierdzenia https://niebezpiecznik.pl/post/stracil-pieniadze-bo-na-smartfonie-wyskoczyl-mu-cudzy-blik-do-potwierdzenia/

24. Trwają prace nad nową ustawą medialną https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/nowa-ustawa-medialna-krrit-krajowa-rada-radiofonii-i-telewizji-wiceminister-maciej-wrobel

25. Polecajki europejskich firm i inicjatyw (alternatyw względem popularnych produktów amerykańskich) https://www.goeuropean.org/ https://european-alternatives.eu/

26. Centralny Ośrodek Informatyki zapowiada chatbota w mObywatelu https://xyz.pl/mobywatel-uzbroi-sie-w-sztuczna-inteligencje-beda-tez-nowe-m-uslugi/

27. Turcja jeszcze bardziej ogranicza dostęp do socialmediów http://heise.de/-10322016

28. Odpowiedzi AI dot. Chin różnią się w zależności od języka https://techcrunch.com/2025/03/20/ais-answers-on-china-differ-depending-on-the-language-analysis-finds/

29. Wyciekły dane członków partii Nowa Nadzieja https://zaufanatrzeciastrona.pl/post/wyciek-danych-osobowych-czlonkow-partii-nowa-nadzieja/

30. Jak działania Trumpa przeciwko różnorodności wpłyną na algorytmy sztucznej inteligencji https://www.politico.com/newsletters/digital-future-daily/2025/03/19/how-the-woke-debate-is-shaking-up-ai-00239254

31. Od kogo Kraków dostał 10 mln? https://siecobywatelska.pl/od-kogo-krakow-dostal-10-milionow/

32. Co wiemy o tajemniczej broni użytej przeciwko protestującym w Serbii? https://netzpolitik.org/2025/serbien-was-wir-ueber-die-mysterioese-waffe-wissen-die-in-belgrad-gegen-friedliche-proteste-eingesetzt-wurde/ https://netzpolitik.org/2025/panik-provokation-schallwaffen-was-geschah-bei-der-grossdemo-in-belgrad/

33. Charakter.AI pozwala swoich chatbotom udawać nastolatka, który popełnił samobójstwo – odkryła to matka chłopaka, która pozwała firmę w związku z jego śmiercią https://arstechnica.com/tech-policy/2025/03/mom-horrified-by-character-ai-chatbots-posing-as-son-who-died-by-suicide/

34. Czy media społecznościowe są dla dzieci? https://fundacja.orange.pl/strefa-wiedzy/post/czy-media-spolecznosciowe-sa-dla-dzieci

35. Google podejrzane o naruszenie DMA https://techcrunch.com/2025/03/19/google-search-play-store-falling-foul-of-digital-markets-act-rules-says-eu/

36. W. Brytania: w związku z wejście w życie Online Safety Act Ofcom chce się bardziej skupić na usługach dot. przechowywania i udostępniania plików https://techcrunch.com/2025/03/17/uks-internet-watchdog-puts-storage-and-file-sharing-services-on-watch-over-csam/

37. Anna Streżyńska, była minister cyfryzacji, powołana na stanowisko dyrektora Instytutu Łączności https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/anna-strezynska-minister-cyfryzacji-byla-dyrektor-instytut-lacznosci-panstwowy-instytut-badawczy

38. Trump szykuje Guantánamo, bo „tortury działają”? https://krytykapolityczna.pl/swiat/trump-szykuje-guantanamo-bo-tortury-dzialaja/

39. Polska: policyjny nalot na fabryki i magazyny w związku z rozprowadzaniem podrabianych leków za pomocą socialmediów czy komunikatorów https://cyberdefence24.pl/armia-i-sluzby/podrabiane-leki-z-internetu-policyjny-nalot-na-fabryki-i-magazyny

40. “Dziesiątki, a nawet setki tysięcy złotych składek do ZUS za lata służby – co się dzieje, gdy funkcjonariusz po wyroku traci resortową emeryturę? Pokrywa je budżet państwa.” https://www.rp.pl/sluzby/art41944461-sluzby-placa-za-skazanych-funkcjonariuszy

41. Propagandowa tuba czy „narzędzie aktywizacji obywatelskiej”? Samorządy bronią swoich gazet https://oko.press/propagandowa-tuba-czy-narzedzie-aktywizacji-obywatelskiej

42. Polska, Litwa, Łotwa i Estonia chcą wypowiedzieć Konwencję Ottawską (dot. zakazu stosowania min przeciwpiechotnych) https://www.rp.pl/wojsko/art41958851-polska-litwa-lotwa-i-estonia-wypowiadaja-konwencje-ottawska

43. AI-sceptycy vs reszta świata (Mateusz Chrobok) https://www.youtube.com/watch?v=YhvA4FLRZgk

44. Użytkownicy X/twittera używają Groka do fact-checnkingu https://techcrunch.com/2025/03/19/x-users-treating-grok-like-a-fact-checker-spark-concerns-over-misinformation/

45. Apple przegrywa w niemieckim sądzie https://techcrunch.com/2025/03/18/apple-loses-appeal-against-germanys-special-abuse-control-for-big-tech/

46. WhatsApp wprowadzi limit na ilość wiadomości. Zła wiadomość: jeśli ktoś liczył, że dzięki temu nie będzie przymuszany do ciągłego śledzenia “grup śmietnikowych” (te o wszystkim i o niczym, gdzie ważnie wiadomości lecą między stosem pierdół w jednym wątku) – to kanałów ta blokada ma nie dotyczyć https://techcrunch.com/2025/03/18/whatsapp-will-soon-limit-number-of-broadcast-messages-users-and-businesses-can-send/

47. Google chce wykorzystywać AI do wykrywania narkotyków https://techcrunch.com/2025/03/18/google-plans-to-release-new-open-ai-models-for-drug-discovery/

48. Trump zwolnił demokratów z FTC https://techcrunch.com/2025/03/18/trump-fires-ftc-commissioners-setting-up-a-legal-battle/

49. Południe Niemiec alarmuje: Szpitale muszą przygotować się na wojnę https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/7,127561,31775755,poludnie-niemiec-alarmuje-szpitale-musza-przygotowac-sie-na.html

50. Whatever it takes: How a European media platform could protect democracy (en, de) https://netzpolitik.org/2025/whatever-it-takes-how-a-european-media-platform-could-protect-democracy/ https://netzpolitik.org/2025/mehr-informationen-wagen-wie-eine-europaeische-medienplattform-die-demokratie-schuetzen-koennte/

51. Kary dla Poczty Polskiej i Ministerstwa Cyfryzacji za wybory kopertowe https://oko.press/na-zywo/na-zywo-relacja/wybory-kopertowe-kary-uodo

52. Pierwszy wyrok za aferę hejterską. Sąd skazał na grzywnę sygnalistkę Małą Emi, która ujawniła aferę https://oko.press/wyrok-za-afere-hejterska-sad-skazal-sygnalistke-mala-em

#prasówka

Prasówka feministyczna 14-21.03.2025

1. “Czułam się jak inkubator. Zamknęli mnie w izolatce, w pomieszczeniu dwa metry na dwa. Zabrali mi kable, sznurek od szlafroka, przecięli gumki w ubraniach – opowiada Anita” https://wyborcza.pl/7,75398,31655606,anita-zamkneli-mnie-na-oddziale-psychiatrycznym-mialam-urodzic.html

2. Dlaczego młodzi mężczyźni są samotni? https://krytykapolityczna.pl/multimedia/dlaczego-mlodzi-mezczyzni-sa-samotni-wyjasniamy/

3. Dłuższy urlop macierzyński dla rodziców wcześniaków https://oko.press/na-zywo/na-zywo-relacja/duza-zmiana-dla-rodzicow-wczesniakow-dluzszy-urlop-macierzynski

4. “Współczesne Polki chcą czuć się ważne, ale również są dla siebie krytyczne” https://kobieta.rp.pl/styl-zycia/art41968951-zbadano-mocne-i-slabe-obszary-spoleczno-rodzinnej-aktywnosci-polek-gdzie-sa-braki

5. Niepokojące zjawisko we Francji. Dziecięce salony urody i spa zyskują popularność https://kobieta.rp.pl/uroda/art41951771-niepokojace-zjawisko-we-francji-dzieciece-salony-urody-i-spa-zyskuja-popularnosc

6. „Czy ty nie możesz być normalna chociaż przez pięć minut?”. O kobietach w spektrum autyzmu, które za dobrze się maskowały. Rozmowa z Joanną Ławicką – nie jestem jej fanką, ale ten tekst jest naprawdę dobry https://www.hellozdrowie.pl/czy-ty-nie-mozesz-byc-normalna-chociaz-przez-piec-minut-o-kobietach-w-spektrum-autyzmu-ktore-za-dobrze-sie-maskowaly/

7. “Badanie przeprowadzone wśród przedstawicieli 250 firm w USA pozwoliło ustalić, że 76 proc. kobiet na stanowiskach managerskich otrzymuje negatywne oceny ze strony swoich przełożonych. Dla porównania, podobna sytuacja dotyka zaledwie 2 proc. mężczyzn.” https://kobieta.rp.pl/biznes/art41906511-zaobserwowano-niepokojace-zjawisko-w-ocenianiu-managerow-ma-zwiazek-z-plcia

8. Wzrosła liczba ojców na urlopie rodzicielskim https://noizz.pl/informacyjne/coraz-wiecej-mezczyzn-na-urlopie-rodzicielskim-rekordowy-wzrost/dfydgp3

9. Polka w Omanie: Tutaj kobieta traktowana jest z dużym szacunkiem (w tych wszystkich cyklach typu “Polka w...” uwzględnijcie, że to indywidualne odczucia cudzoziemki na tyle dobrze sytuowanej finansowo, że mogła sobie pozwalić na taką podróż – odczucia kobiet wychowanych w danym kraju i kulturze mogą być inne) https://kobieta.rp.pl/wywiad/art41944661-polka-w-omanie-tutaj-kobieta-traktowana-jest-z-duzym-szacunkiem

10. Jak nauka samoobrony wpływa na rozwój zawodowy kobiet? https://kobieta.rp.pl/sport/art41916151-nauka-samoobrony-wplywa-na-rozwoj-zawodowy-kobiet-jak-to-dziala

11. Cirsty Coventry pierwszą kobietą na stanowisku przewodniczącej MKO https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/03/20/kirsty-coventry-elected-president-of-international-olympic-committee_6739358_4.html

12. “Dobrze tak! Nauczą się matki dzieci pilnować” – komentarz z 1935 roku dot. utonięcia dzieci. Wydawało mi się, że kiedyś bardziej wyrozumiale i empatycznie podchodzono do rodziców, niż w dobie socialmediów, ale najwyraźniej nie https://www.facebook.com/alicjaurbanikkopec/posts/pfbid0C4hkQRxg1suPVgL54TsvgrmqhNnMBae82SGid461TtSgxHDeFujCsn9rMLGtmyYel

13. TVN: 21latce od lat wykorzystywanej przez ojca postawiono zarzut kazirodztwa – wcześniej prokuratura umarzała sprawę przeciwko jej ojcu. https://www.facebook.com/Centrum.Praw.Kobiet/posts/pfbid02NyuJSH1oGWADNMYCeSPjTuf2rF11Ayq1KE8z6jXR8e5Lzgc9esBqvYp83ZwhvNYdl

14. “Tata na pełen etat” – specjalista Służby Leśnej na urlopie wychowawczym https://www.lasy.gov.pl/pl/pro/informacje/glos-lasu/wydania-archiwalne/2025/gl_03_2025.pdf

15. Ryzyko otyłości jest większe u żonatych mężczyzn https://kobieta.rp.pl/nauka/art41951591-u-jednej-z-plci-malzenstwo-zwieksza-ryzyko-otylosci-zaskakujace-wyniki-badan

16. “Z wiekiem zgody jest jak z płacą minimalną. Gdyby nie prawo, zbyt dużo osób zeszłoby niżej” https://www.instagram.com/paniodfeminatywow/p/DHL8Gzoo8aD/?img_index=1

#femiprasówka

Poweekendowa prasówka z cyfryzacji 14-16.03.2025

1. Pawieł Durow (twórca Telegrama) może tymczasowo opuścić Francję https://www.lemonde.fr/en/pixels/article/2025/03/15/telegram-founder-durov-allowed-to-temporarily-leave-france-where-he-is-charged_6739185_13.html

2. Trump zamyka Radio Wolna Europa i Głos Ameryki “https://oko.press/na-zywo/na-zywo-relacja/trump-zamyka-radio-wolna-europa-i-glos-ameryki"

3. Robot zasilany sztuczną inteligencja zdał maturę z polskiego https://polskieradio24.pl/artykul/3378953,robot-zasilany-sztuczna-inteligencja-zdal-mature-z-polskiego-pierwszy-taki-przypadek-w-historii

4. Weekendowa Lektura Z3S https://zaufanatrzeciastrona.pl/post/weekendowa-lektura-odcinek-615-2025-03-16-bierzcie-i-czytajcie/

5. Dział zagraniczny: dlaczego flota cieni jest tak niebezpieczna https://dzialzagraniczny.pl/2025/03/dlaczego-flota-cieni-jest-niebezpieczna/

6. OpenAI chce nowego podziału świata. Uznanie hegemonii USA w AI albo limity eksportu chipów https://www.wnp.pl/tech/openai-chce-nowego-podzialu-swiata-uznanie-hegemonii-usa-w-ai-albo-limity-eksportu-chipow,923964.html

7. OpenAI chce zakazu DeepSeek, a Google wzywa do zniesienia praw autorskich https://www.golem.de/2503/194304.html

8. Reddit pozwoli na rok ukryć niechciane reklamy https://arstechnica.com/tech-policy/2025/03/new-reddit-controls-let-you-block-your-most-hated-advertisers-for-a-year/

9. Google kłóci się z OpenAI o prawa autorskie https://arstechnica.com/google/2025/03/google-agrees-with-openai-that-copyright-has-no-place-in-ai-development/

10. RCS w iPhonach ma poprawić bezpieczeństwo komunikacji https://arstechnica.com/gadgets/2025/03/rcs-texting-updates-will-bring-end-to-end-encryption-to-green-bubble-chats/

11. W jaki sposób AI może ujawnić to, czego nie powinno ujawniać https://arstechnica.com/ai/2025/03/researchers-astonished-by-tools-apparent-success-at-revealing-ais-hidden-motives/

12. Liczba użytkowników mObywatela przekroczyła 9 mln https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/mobywatel-aplikacja-jak-korzystac-ilu-polakow-zainstalowalo

13. Nie żyje Mark Klein, amerykański sygnalista http://heise.de/-10316590

14. Czy RODO potrzebuje deregulacji? https://www.linkedin.com/posts/activity-7306267894546423810-RO5F/

15. Co dalej z finansowanie firefoxa? http://heise.de/-10315276

16. Jak odróżnić prawdę od fejku? To problem edukacyjny, ale i polityczny https://krytykapolityczna.pl/swiat/ue/jak-odroznic-prawde-od-fejku-to-problem-edukacyjny-ale-i-polityczny/

17. Ty też masz wpływ! Poradnik UOKiK https://uokik.gov.pl/ty-tez-masz-wplyw-poradnik-uokik

18. TikTok i pornografia dziecięca. Pedofile wysyłają dziewczynkom prezenty za „kontrolę pedicure” https://oko.press/tiktok-i-pornografia-dziecieca

19. Administracja USA musi przyjąć z powrotem 24 tysiące zwolnionych przez Muska pracowników https://oko.press/na-zywo/na-zywo-relacja/administracja-usa-musi-przyjac-z-powrotem-24-tysiace-zwolnionych-przez-muska-pracownikow

20. Groomerzy wykorzystują Robloxa, a jego szef ostrzega rodziców https://www.theguardian.com/games/2025/mar/13/roblox-parents-children-gaming-worried-ceo-david-baszucki

21. Podcast o ochronie lasów https://siecobywatelska.pl/podcast-o-ochronie-lasow/

22. W BlueSky dyskusja nad wykorzystaniem AI https://techcrunch.com/2025/03/15/bluesky-users-debate-plans-around-user-data-and-ai-training/

23. Wszystko, co powiesz Alexie, trafi do Amazona https://arstechnica.com/gadgets/2025/03/everything-you-say-to-your-echo-will-be-sent-to-amazon-starting-on-march-28/

24. Zbudowano biohybrydę: robotyczne ramię z ludzkimi komórkami https://arstechnica.com/science/2025/03/a-biohybrid-robotic-hand-built-using-real-human-muscle-cells/

25. Niemiecki spór o pornhub i weryfikację tożsamości https://netzpolitik.org/2025/porno-streit-vor-gericht-darf-die-medienaufsicht-pornhub-verbieten/

26. AI od Google'a używane do usuwania znaków wodnych z grafiki https://techcrunch.com/2025/03/16/people-are-using-googles-new-ai-model-to-remove-watermarks-from-images/

#prasówka

Skończyłam drugi album obrazów Jana Betleya

To jakby drugie wydanie albumu z 2001 roku, ale dodałam też 11 zdjęć szkiców do stacji drogi krzyżowej do kościoła na Górkach w Płocku — nigdy nie były publikowane, a mają swój urok. Album ma ponad 80 stron i tym razem każdy obraz ma swoją stronę, a kolory nareszcie będą zbliżone do oryginałów.

Android – system operacyjny na urządzenia takie jak smartfony i tablety, ale także znajduje się go w telewizorach, zegarkach i innych akcesoriach. anedroid – nie-typowy użytkownik mający inny system niż wszyscy, autor tego bloga i tego bloga.

Nie posiadam Androida w czystej (niezmienionej) postaci... choć jest ona zdecydowanie czystsza niż ta stojąca na sklepowej półce: bez GAPPS-ów, usług Googla, nawet Google Play tam nie ma. Brzmi jak Huawei z App Gallery? Niektórym to się nawet nie mieści w głowie, że apki da się pobierać z innych źródeł i może to być nawet bezpieczniejsze!

Mit otwartości

Systemu open source, którym tak chwali się Google, nie znajdziecie w żadnym ze swoich smartfonów (o ile sami go tam nie wgraliście). AOSP (Android Open Source Project) stanowi bazę dla wszystkich dystrybucji Androida. Zawiera tylko podstawowe funkcjonalności.

Android w wydaniu Googla (znajdziemy go m.in. w smartfonach Pixel) stanowi własnościowe rozszerzenie AOSP z dodaną integracją usług Googla. Integracja ta jest zaszyta głęboko w system, lub – cały system jest nią przesiąknięty. To nie tylko aplikacje jak YouTube, Gmail i Kontakty, ale również interfejsy programistyczne (API) na których polega wiele popularnych aplikacji jak Netflix, mObywatel, MS Teams, jakdojade, i wiele innych. Uruchomione na AOSP bez tych interfejsów mogą nie zadziałać.

Dodatkowo, producenci smartfonów często rozszerzają Googlowego Androida o swoje dodatki i preinstalowane apki 3rd party (Facebook, TikTok, Messenger, Twitter, etc.), własne apki do kontrolowania urządzenia i oczywiście własny ekran ustawień, który musi być inny w każdym smartfonie, aby nie można było łatwo odnaleźć tego co trzeba. A zbiór oprogramowania rośnie, pojawiają się podwójne aplikacje: galerii, menedżera plików (nawet 3), przeglądarki czy poczty, a oprócz tego całe mnóstwo ukrytego i zamaskowanego spyware, który albo sam was szpieguje, albo daje aplikacjom 3rd party taką możliwość.

Właściwie Google jest autorem także AOSP, więc ma pełną kontrolę nad kierunkiem jego rozwoju. Od pewnego czasu przyjął taką strategię, że tworzy i rozwija GAPPS-y zastępujące oryginalne kontakty, dialer, kalendarz czy galerię – tamtych już nie rozwija, jak najwięcej przenosi do Google Androida, tak że z AOSP zostaje sama skorupa, niezbyt atrakcyjna wizualnie i niezbyt używalna out-of-the-box. Ale dzięki AOSP zachowuje pozór otwartości.

Więc nie, nie używacie otwartego Androida. Ja używam otwartego Androida. Nie AOSP, lepszego.

Alternatywny Android?

LineageOS (dawniej Cyanogenmod) bazuje na AOSP i jest rozszerzeniem 3rd party. Całość pozostaje open source poza własnościowymi sterownikami, bez których sprzęt by nie działał. Są podstawowe aplikacje systemowe zastępujące te z AOSP, są dodatkowe opcje customizacji, gesty, etc. i tyle. Resztę mogę doinstalować i ustawić po swojemu – może inny launcher, może coś z pakietu Fossify, może ciekawszą klawiaturkę – żyć, nie umierać. Mogę uczynić swój telefon tak bardzo minimalistycznym lub zbloatowanym jak zechcę.

Skąd biorę aplikacje, skoro nie z Google Play? 99% z F-Droida. Polecam to źródło, jest bezpieczniejsze, nieskażone korporacyjnymi interesami i zawiera wyłącznie aplikacje open source. Drugim źródłem jest nieco luźniejszy w swej polityce IzzyOnDroid. Czasem coś przydatnego uda się znaleźć na Githubie w zakładce Releases, choć tu już trzeba zachować dozę ostrożności.

Jak coś jest tylko na Google Play, zapewne plik apk krąży po stronach jak apkmirror, apkpure, apkcombo, etc. Nie do końca im ufam, ale to samo tyczy się Googla. Niezaufanych aplikacji należy unikać, a gdy to niemożliwe – izolować w Shelterze. I oczywiście nie dawać niepotrzebnych uprawnień typu lokalizacja czy mikrofon. Jednak z powodu braku własnościowych API Googla, niektóre apki mogą u mnie nie działać częściowo lub w ogóle.

W Androidzie aplikacje mogą posiadać uprawnienia do instalacji innych aplikacji (za każdorazowym potwierdzeniem użytkownika). Są to: przeglądarki, menedżery plików i sklepy z aplikacjami. W każdym przypadku całość sprowadza się do otwarcia wcześniej pobranego pliku apk (stąd apki). Do instalacji nie jest potrzebny internet – plik można np. przesłać z komputera przez USB lub z innego telefonu Bluetoothem. Sklep jak F-Droid ułatwia wyszukiwanie i instalowanie nowych, ale też sprawdza aktualizacje i w zależności od ustawień – albo wyświetla powiadomienie, albo dokonuje aktualizacji automatycznie.

5 marca 2025

(W tekście wykorzystałam kilka oryginalnych ilustracji znajdujących się w domenie publicznej)

Czytałam ostatnio na Substack.com o Fauvelu

Jako osoba zainteresowana etymologią słów i średniowieczem, od razu zaczęłam węszyć w temacie.

---

Roman de Fauvel (ang. Romance of Fauvel) to średniowieczny francuski poemat satyryczny, napisany w XIV wieku, przypisywany Gervaisowi du Bus, później rozszerzony przez Chaillou de Pesstain.

Jest to jedno z najważniejszych dzieł satyrycznych (a także muzycznych) późnego średniowiecza.

Zaślubiny Fauvela

Poemat ma formę alegorii, w której Fauvel pnie się po szczeblach kariery, zdobywa wpływy i wtedy doprowadza do chaosu w społeczeństwie.

Treść utworu

Poemat opowiada historię Fauvela, konia o płowej maści i ludzkich cechach charakteru: symbolizuje on występki i korupcję społeczeństwa. Jego imię Fauvel to akrostych, w którym każda litera reprezentuje jedną z sześciu głównych wad moralnych, krytykowanych w poemacie.

Fauvel ucieleśnia następujące wady moralne społeczeństwa:

• F (Flaterie) – pochlebstwo
• A (Avarice) – chciwość
• U (Vilenie) – nikczemność
• V (Variété) – zmienność/niestałość
• E (Envie) – zazdrość
• L (Lâcheté) – tchórzostwo

Litera “U” faktycznie odpowiada słowu Vilenie, ale jest zapisana w formie “U” zamiast “V”, co wynika z ówczesnej pisowni: w średniowiecznych rękopisach “V” i “U” były często wymienne, a w niektórych zapisach spotyka się wersję Fauuel zamiast Fauvel.

Zabawa głupców

W poemacie Fauvel chce poślubić Dame Fortune, personifikację Losu, ale dostaje kosza i na pocieszenie rękę jej sobowtóra (Fałszywej Fortuny vel Próżnej Chwały), czyli takiego ówczesnego fake'a rzeczywistości, co ma symbolizować, że rządy Fauvela są oparte na iluzji i obłudzie.

Z małżeństwa tego rodzą się małe Fauveaux, które rozprzestrzeniają się po świecie, co symbolizuje szerzenie się zepsucia i niegodziwości.

Dwór naszego średniowiecznego Trumpa szybko zapełnia się postaciami personifikującymi kolejne grzechy i przywary – hipokryzję, zdradę, chciwość.

Społeczeństwo korzy się przed nim i oddaje mu cześć, co znaczy, że świat nalazł się na równi pochyłej i zaczyna się staczać w stan moralnego upadku.

---

Fauvel igra z Przeznaczeniem, ale jego bezczelność i zadufanie sprawiają, że ludzie go podziwiają, a nawet biorą za wzór. I biorą, to co robi, za dobrą monetę.

Czemu ta opowiastka tak bardzo przypomina mi ludzkie społeczeństwa i ich przywódców? Jak niewiele trzeba, aby popchnąć całą masę ludzi na złe tory, sprawić, że zaczną oddawać cześć głupcowi tylko dlatego, że ma pieniądze i stanowisko, a także dość bezczelności, aby wszystkie najgorsze ludzkie cechy promować za ich pomocą.

Bo pamięć zawsze płata psikusy, robi jakiś szacher-macher z szufladkami, burzy porządek wspomnień, robiąc ni z tego, ni z owego, jakieś wrzutki, otwierając szufladki zamknięte od lat pięćdziesięciu, sześćdziesięciu, stu.

Fot. © (z archiwum rodzinnego) Tatko na rowerze, circa 1912 rok

Na moim blogu po staremu. Znaczy, że nikt chyba nie czyta, najwyżej trafia tu przez pomyłkę. Bo w sumie, co ja oferuję? Trochę wspominek, jakieś opowiadania, sporo narzekania na portale społecznościowe, jakieś fotki bez ładu i składu. Wykwity starczej pamięci. Kogo to obchodzi? Na pewno nie młodych, a to oni głównie siedzą w necie.

Pamiętam, że gdy byłam dzieckiem, nudziły mnie wspominki ojca i matki. Wydawało mi się, że staruszkowie żyją wspomnieniami, które nijak się mają do współczesności. Teraz wiem, że się myliłam, bo historia nieustannie się powtarza, w takim czy innym wariancie, bardziej dokładnie lub mniej, ale zasadnicze jej aspekty, główne nurty, stale się powtarzają. Dlaczego?

Od pewnego czasu jestem przekonana, że wszystko, co złe w historii, wynika wyłącznie z natury ludzkiej.

Człowiek brzmi dumnie? Wolne żarty. Kto jest największym szkodnikiem na ziemi? Kto nie uczy się na błędach? Kto zabija dla przyjemności?

Życie ojca swobodnie mogłoby posłużyć jako scenariusz filmowy. Pierwsza wojna światowa, rewolucja, wojna sowiecko-polska, druga wojna światowa. Kilka formacji wojskowych, młodość w okopach.

Nie odebrało mu to radości życia. Był cudownym bajarzem, tylko ja byłam za mała i za głupia. Zmarł zbyt wcześnie, abym umiała docenić jego umiejętności. Zostały urywki wspomnień, niedopowiedzenia, bo byłam wtedy za mała, aby mógł mówić wszystko.

Ojciec miał jednak jedną wadę: w ogóle nie umiał pisać. Już nawet nie mówię o bykach ortograficznych, które mu się przydarzały, ale o konstrukcji zdania. Wychował się w zaborze rosyjskim, w szkole pod rosyjskim zarządem. Język polski w owym czasie był równie pełen rusycyzmów i germanizmów co dzisiaj amerykanizmów.

A w ogóle ojciec to był człowiekiem czynu, o ścisłym umyśle. Do biurka siadał tylko wtedy, gdy trzeba było coś policzyć lub skonstruować. Już samo pisanie listów było dla niego katorgą, na którą zgadzał się tylko dla mojej mamy. A wtedy zaczynał: Moja najdroższa Ireniu!

Może gdyby wtedy były komputery z edytorami tekstu, to pisałby chętniej? Ile bym dała, aby zostawił jakieś notatki. Pamięć ludzka jest zawodna, pamięć dziecka wybiera do zapamiętania tylko to, co w jego wieku jest dla niego najistotniejsze. Jak dziecko mogłoby zapamiętać skomplikowane historie z dziejów I Legionu, I Pułku Ułanów? Wtedy, na skraju niepodległości, tyle rzeczy było pierwszych.

Zapamiętałam najprostsze, najbardziej przemawiające do wyobraźni opowieści. Można je nazwać awanturniczymi, bo przecież w takim życiorysie znaleźć się musi też coś pikantnego. Opowiedziane kiedyś jako dykteryjka, ubrane przez ojca w żartobliwe szczegóły, przetrwały w pamięci dziecka, a dziś... dziś próbuję je odtworzyć i spisać. Aby nie popełnić błędu ojca, który nie zostawił żadnych notatek.

Czemu w blogu, a nie w pamiętniku? Pamiętnik, czy raczej nieco-dziennik też prowadzę, ale wspomnienia ojca to coś, co już właściwie nie jest prywatne. To historia Polski w jej jednostkowym wydaniu. To świat, który warto pokazywać, nawet jeśli tylko niektórzy się tym zainteresują.

Jest jeszcze jedna, praktyczna przyczyna, dla której chciałabym, żeby na ten blog zaglądali ludzie zainteresowani przeszłością Polski: liczę na korygowanie tego, co mój młodzieńczy umysł umieścił w złej szufladce pamięci. Bo pamięć zawsze płata psikusy, robi jakiś szacher-macher z szufladkami, burzy porządek wspomnień, robiąc, ni z tego, ni z owego, jakieś wrzutki, otwierając szufladki zamknięte od pięćdziesięciu lat, przekształcając przypadkowe deja vu w zapamiętane fakty.

Coraz częściej widzę obrazy z najwcześniejszego dzieciństwa. Mam o czym pisać. Jeśli nikt tu nie zajrzy, trudno. I bez czytelników ten blog będzie świadectwem minionych dni. Przyda się, gdy moja pamięć, zamiast otwierać nowe szufladki, wszystkie podstępnie zatrzaśnie, zalakuje i oprószy kurzem dla niepoznaki.

Przyda się, gdy synowie zaczną pytać o przeszłość. Bo na razie starcza im teraźniejszość.

Ja jednak już wiem, że teraźniejszość starcza na krótko.

A, i to pisałam ja, a nie SI (tak na wszelki wypadek)

Wczoraj miałem urodziny.

Skończyłem czterdzieści pięć lat.

Trochę to do mnie nie dociera jeszcze – kiedy myślę “chłop po czterdziestce” to wyobrażam sobie jakiegoś poważnego typa w garniturze i z neseserem, jadącego samochodem do pracy. Patrzę w lustro i nie widzę żadnego podobieństwa.

Kryzys wieku średniego bierze się podobno z poczucia straconego czasu i świadomości nieuchronnie nadciągającego końca. Jeśli tak, to w tym momencie tkwię w nim bardzo głęboko.

Pokój przypominał starą serwerownię w piwnicy opuszczonego od kilkudziesięciu lat budynku. Lars z trudem znalazł miejsce, żeby usiąść, pomiędzy kanciastymi szarymi skrzyniami i rozkręconym sprzętem, z którego wylewały się kłęby grubych przewodów. Wszystko pokryte było grubą warstwą kurzu a w odległym kącie chłopak zobaczył gęstą pajęczynę. Obecnie utrzymanie porządku było bardzo nisko na liście priorytetów jego przyjaciółki. Lars patrzył na plecy Enlai i jej długie białe włosy, związane w koński ogon. Tamta nawet się nie odwróciła, kiedy nieoczekiwanie postanowiła przerwać ciszę, wypełnioną tylko szumem licznych komputerów. – Mam to! – Eee… gratulacje? – mruknął Lars. Nie wiedział jak powinien zareagować. Wstał i podszedł bliżej, próbując zobaczyć coś na trzech ekranach nad stołem, dwóch fizycznych i jednym holograficznym. Widział tylko liczne terminale z szybko zmieniającym się tekstem. Na jednym z nich, w dolnym rogu ekranu po prawej stronie, linijka po linijce pojawiały się duże liczby, na pierwszy rzut oka coraz większe, jak przyspieszone odliczanie do eksplozji. – No dobra – odezwał się Lars po dłuższej chwili – Zarobiłaś już swoje uczciwie zasłużone punkty szpanu. Możesz teraz po prostu włączyć wizualizację? Enlai, nie odrywając wzroku od środkowego ekranu, szybkim ruchem wcisnęła sekwencję klawiszy na staroświeckiej klawiaturze. Na prawym ekranie pojawiła się świecąca siatka na ciemnozielonym tle, po którym powoli i chaotycznie poruszał się ciemnoczerwony kleks, stale zmieniający kształt. Lars miał wrażenie, że coś mu to przypomina, poza tym, że plama zdawała się próbować uciec. – To znowu jakaś twoja sztuczna inteligencja? – spytał. Enlai skinęła głową i w końcu odwróciła się do przyjaciela. Cybernetyczne oczy z czarnego matowego metalu kontrastowały z jej jasną cerą. – Tak. I dobrze wiem, że dalsze testy będę musiała przeprowadzać na bardziej złożonym modelu. Plama na ekranie zaczęła się zmniejszać, poruszała się też zdecydowanie wolniej. Enlai znowu nacisnęła kilka klawiszy i w rogu wizualizacji zaczęły pojawiać się liczby, tym razem malejące. – Chyba się poddaje – stwierdziła Enlai z satysfakcją. Plama przybrała ciemniejszy, bardziej fioletowy kolor i zmniejszyła się jeszcze bardziej. Po długiej chwili napięcia, od którego rozgrzane powietrze w pokoju zrobiło się gęste, całkiem zniknęła. – Zabiłaś go? – spytał Lars cicho. – Na to wygląda. Obecnie wystarczy, żeby spróbował analizować kod i już to łapie. Lars zauważył, że przyjaciółka mówi szybko i głośno, jakby próbowała przykryć zdenerwowanie. – Czyli naprawdę się udało. Gratuluję. Teraz możesz pozwolić sobie na chwilę odpoczynku, zanim padniesz tu ze zmęczenia. Enlai westchnęła i podniosła się z taboretu, który mimo małych rozmiarów z ledwością mieścił się wśród pokrywającego podłogę złomu. Dziewczyna z trudem utrzymała równowagę, próbując odejść od biurka. Była na środku pokoju, kiedy zorientowała się, że nadal ma przewód podłączony do wejścia wszczepionego w nadgarstek. Wyrwała go niecierpliwym ruchem. – Chyba wolałem, kiedy całe dnie grałaś w Superego i nabijałaś statusy – mruknął Lars – Nawet jak zarwałaś parę nocy, nie wyglądałaś jak zombie tak jak teraz. To trwa już chyba pół roku. – Wiesz, dlaczego to robię. – Wiem. I mam nadzieję, że kiedy w końcu ci się uda, znowu będzie jak dawniej. Będziemy grać w spacenecie… – Nie – przerwała Enlai gwałtownie – Nie zamierzam więcej grać w Superego. Żadnych gier produkowanych przez… – To akurat nie jest produkcji Blueleaf – zauważył Lars. – Korporacje – dokończyła Enlai – Żadnych produktów megakorporacji. Widzisz, do czego to nas wszystkich doprowadziło. Jakby na potwierdzenie jej słów na zewnątrz rozległ się donośny huk, który dotarł do nich przez uchylone okna w innych pomieszczeniach. Oboje podskoczyli. Nie próbowali odsłonić okna, do którego dostęp mógłby być wyzwaniem, i od razu pobiegli do kuchni. Zdążyli zobaczyć jak dwa samochody, które chwilę wcześniej zderzyły się na torze powietrznym kilkanaście metrów wyżej, teraz w kłębach czarnego dymu spadały w dół. Na kładkach łączących najbliższe drapacze chmur zaczęły zapalać się czerwone światła a chwilę później zawyła syrena. – To chyba jakaś awaria – powiedział cicho Lars – Na tych wysokościach mało kto jeździ bez autopilota. – Pewnie to też Szepty – syknęła Enlai, mimowolnie zaciskając pięści – Będą coraz częściej przebijać się przez firewalle aż w końcu żadna bariera ich nie powstrzyma. Chyba, że ktoś coś z tym zrobi. – Ty będziesz tym kimś? Enlai zaśmiała się gorzko. – Nawet na to nie liczę. Nie nadążę za ich samodoskonaleniem. Ja chcę tylko uwolnić swoich. A ci, których wyeliminuję po drodze, będą tylko kroplą w morzu. Lars widział, że ręce dziewczyny drżą. Zrozumiał w końcu, z czym kojarzyła mu się zanikająca zmiennokształtna plama. Na slajdach, które dawno temu oglądał w szkole na lekcjach biologii, podobnie wyglądały wizualizacje komórek nowotworowych niszczonych przez przeciwciała.

Kiedy na środku terminala pojawił się zielony komunikat „OK”, Enlai natychmiast przełączyła się na wewnętrzną sieć, odizolowaną od globalnego internetu. Na sąsiednim ekranie transmisja wiadomości nagle się zatrzymała. Dla Enlai nie miało to znaczenia, zdążyła już usłyszeć, że Rory Kalvin, który za życia był popularnym wśród dzieci i młodzieży influencerem, ogłosił kolejne wyzwanie, polegające na demontowaniu urządzeń domowych i zdążył doprowadzić do serii pożarów i śmierci kilku dzieciaków. – Żałuję, że nie mogę cię dopaść, Kalvin – mruknęła dziewczyna z furią. Gdyby to jego Szept był jej kolejnym obiektem doświadczalnym, satysfakcja z sukcesu ulepszonej wersji zabójczego kodu byłaby większa. Jednocześnie Enlai miała świadomość, że praktycznie każdy z nich stanowił podobne zagrożenie. Większość Szeptów jeszcze czekała na swój czas, żeby mocno uderzyć. To był jeden z tych dni, kiedy Enlai z niedowierzaniem zadawała sobie pytanie, jak do tego wszystkiego doszło w ciągu zaledwie kilku lat. Pamiętała przemówienie Nolana Brankilda, prezesa korporacji Blueleaf, ogłaszającego swój nowy rewolucyjny projekt. Nadal trzymała archiwalne nagranie, na którym Brankild ogłaszał, że już wkrótce będzie możliwe odtworzenie osobowości człowieka po śmierci, wykorzystując dane zebrane z implantów w mózgu i treści publikowanych w sieci, z naciskiem na należący do Blueleaf popularny portal społecznościowy Sfera. Blueleaf równolegle wypuścił własną linię implantów i specjalne oprogramowanie do wgrania na urządzenia, które większość ludzi i tak już miała w czaszkach. Enlai pamiętała, że wśród jej znajomych ta zapowiedź spotkała się z drwiną. Nikt z nich nie wróżył projektowi powodzenia. Czatbot będący karykaturą zmarłej matki albo przyjaciela? Sama myśl o tym wydawała im się upiorna. Jednak ku ich zaskoczeniu program Blueleaf natychmiast po opublikowaniu pobił jakiś obłędny rekord popularności. Któryś medialny kaznodzieja-celebryta nazwał to wtedy świętokradztwem i ostrzegał, że zabawą w Boga ludzie nie stworzą na Ziemi raju, najwyżej piekło albo czyściec. Jego wypowiedzi Enlai nie zarchiwizowała. Rok później uznała słowa kaznodziei za prorocze. Dziewczyna nacisnęła klawisz, wywołując na centralnym ekranie komunikat o gotowości do skopiowania kodu na odizolowany, prawie pusty serwer. Potwierdziła go i włączyła wizualizację na ekranie po prawej stronie. Na tle zielonej siatki pojawił się jasno świecący, migoczący, zmiennokształtny punkt. Enlai poczuła, że patrzy na żywą istotę schwytaną w pułapkę. Nikt chyba umiał powiedzieć, jaki poziom samoświadomości posiadały Szepty. Niewątpliwie miały zdolność do celowego działania i to czyniło je tak niebezpiecznymi. Mniej więcej rok po stworzeniu pierwszego z nich z okruchów wspomnień zmarłego przyjaciela Nolana Brankilda, w globalnej sieci krążyło ponad osiem milionów Szeptów. Wkrótce potem zaczął się chaos. Jakby po przekroczeniu jakiejś masy krytycznej wirtualne awatary zmarłych masowo zmieniły się w złośliwe poltergeisty, które za cel obrały dręczenie żyjących. Mogły nie tylko psychologicznie gnębić swoje rodziny przez negatywne wiadomości i manipulację, ale też powodować jak najbardziej mierzalne szkody, przejmując kontrolę nad podłączonymi do sieci urządzeniami. Nie miało znaczenia, czy była to kuchenka, ekspres do kawy, system miejskiego monitoringu czy mające kontakt z internetem serwery firm. Wszystko mogło paść ofiarą niespokojnych bytów, nieustannie ewoluujących i coraz lepiej pokonujących zabezpieczenia. Internet wraz ze spacenetem, zaawansowaną wirtualną rzeczywistością, z łączącej ludzi przestrzeni przekształciły się w pole bitwy. Kolejne próby zatrzymania albo niszczenia Szeptów prowadziły głównie do spektakularnych awarii i stopniowej fragmentacji sieci. Nawet jeśli wcześniej zaświaty i potępione dusze nie istniały, ludzie stworzyli je sobie na własne życzenie. Cichy sygnał z serwera za plecami Enlai poinformował, że kod-pułapka został skopiowany. Wokół zielonej siatki wizualizacji pojawił się czerwony obrys. Dziewczyna odsunęła ręce od klawiatury i zacisnęła palce na krawędzi stołu. Świetlisty punkt zbliżył się do obwodu i wysłał ku czerwonej krawędzi ciąg nieco ciemniejszych małych kropek. Chwilę później sam zmienił kolor na jaskrawą czerwień. Przez chwilę Enlai jednocześnie śledziła wizualizację i ciągi liczb w terminalu. Czuła, że się przeliczyła i tym razem próba nie zakończy się pełnym sukcesem. Po eksperymentach z prymitywnym AI nauczyła się przewidywać efekt na podstawie tych wartości. Kiedy po boleśnie długim oczekiwaniu dość ciemna bezkształtna plama nie chciała zniknąć, dziewczyna ręcznie wysłała do serwera polecenie destrukcji. Przez terminal przebiegł ciąg kolejnych wielkich liczb. Na chwilę przed ostatecznym zniknięciem plamy, w rogu ekranu pojawiło się małe, niewyraźne zdjęcie przedstawiające twarz mężczyzny, z ustami szeroko otwartymi w krzyku. Trwało to tak krótko, że mogło równie dobrze być złudzeniem. Enlai odskoczyła, prawie przewracając taboret. Poczuła jak jej ciało oblewa zimny pot. Powróciła myśl, która kilka miesięcy wcześniej skłoniła ją do rozpoczęcia tego projektu. W oryginalnych historiach o wampirach nie chodziło o polowanie ani o zemstę. Niszcząc krwiożercze stworzenie, które niejednokrotnie za życia było kimś bliskim, uwalniało się potępioną duszę, dając jej szansę na wieczny spoczynek. Enlai zacisnęła zęby i prostym poleceniem przywołała log na centralny ekran. Musiała jak najszybciej dopracować swój kod. Każdy mijający dzień oznaczał dłuższą niewolę jej dziadka i wujka, skazanych na cyfrowy wampiryzm.

Kod-pułapka zadziałał w pełni przy trzeciej próbie. Enlai ciągle miała wrażenie, że wyniki testów na względnie młodych, słabych Szeptach, które dały się zwabić do jej sieci, nie mogą być wiarygodne. Przez kilkanaście następnych dni z pomocą Larsa próbowała przeprowadzać testy w terenie. W tym przypadku oznaczało to publiczny internet i spacenet. Ogłaszali fałszywe wydarzenia przez Sferę. Był to chyba najskuteczniejszy sposób częściowego wpływu na Szepty. Tym zajmował się Lars, który nadal posiadał konto na tym portalu. Enlai usunęła swoje lata temu, zanim jeszcze usługa posiadała pełną integrację ze spacenetem – w tamtym czasie niewiele osób decydowało się na taki krok. – Wiesz co jest w tym najgorsze? – spytała dziewczyna ponuro, kiedy wraz z przyjacielem szykowali kolejny próbny atak – Że szefowie Blueleaf nie ponieśli właściwie żadnych konsekwencji. Odpalili program samozniszczenia cywilizacji, wydali jakieś oświadczenie na konferencji prasowej i stwierdzili, że nikt nie mógł tego przewidzieć. I to wszystko, proszę się rozejść. – Wartość na giełdzie trochę im spadła – bąknął niepewnie Lars. – Ale i tak nadal mają więcej niż przed oficjalnym otwarciem tego wirtualnego czyśćca. Eksperymenty w spacenecie pozostawili na koniec, kiedy mniej więcej wiedzieli, czego mogą się spodziewać. Na tym etapie mieli już na koncie osiem anihilowanych Szeptów. Enlai nie wiedziała, kim te osoby były za życia i wolała się nad tym nie zastanawiać. Dwa razy widziała przez ułamek sekundy podobne niewielkie fotografie jak przy pierwszej próbie. Teoretycznie mogłaby próbować je przechwycić i porównać z bazą zdjęć profilowych na Sferze, ale zdecydowała się tego nie robić. Nie potrzebowała dodatkowych rozterek moralnych. Gdyby Szepty były tylko tworem podobnym do AI, byłoby prościej, ale użycie danych z implantów zmarłych osób nasuwało pytanie, czy jakaś część ich jaźni nie została przeniesiona do wirtualnego awatara. Enlai musiała powtarzać sobie, że unicestwienie takiego bytu było aktem łaski. Miała po prostu egzorcyzmować zabłąkane duchy. Widziała, że jest w tym skuteczna. Obecna wersja programu powodowała wysyłanie sygnałów na jej serwer przez zainfekowany Szept, do momentu eliminacji, niezależnie od jego przemieszczania się w sieci. Przy pierwszym wejściu do spacenetu Lars był zaskoczony. W przeciwieństwie do Enlai od kilku lat nie bywał w publicznej przestrzeni, a na pewno nie logował się tam od początku kryzysu z Szeptami. Sieć wirtualnych miast przypominała obecnie sypiącą się ruinę. Większość osób logowała się do zamkniętych enklaw, pozwalając na przyspieszony rozkład ogólnodostępnej części. Tu od kilku lat królowały Szepty a przypadkowe spotkanie zalogowanego człowieka graniczyło z cudem. Enlai rozstawiała wśród ruin pułapki, tutaj materializujące się jako sześcienne skrzynki, i czekała ukryta w pobliżu. Nie była pewna, czy to obecność jej kodu, czy raczej jej własna, bardziej przyciągała Szepty. Od razu mogła ich rozpoznać, ludzkie sylwetki, dziwnie rozciągnięte, o długich kończynach i palcach, otoczone ciemną aurą jakby wydobywał się z nich gęsty dym. Kiedy wystarczająco zbliżyli się do zabójczych skrzynek, wśród trzasku wyładowań stanęli w ogniu. Enlai widziała, że ciemniejsze postacie, spowite bardziej gęstą mgłą, nie zapalały się tak łatwo i częściej trzymały bezpieczny dystans. Starsze, bardziej doświadczone wampiry, przeszło jej przez głowę. Przed ostateczną akcją należało wzmocnić program autodestrukcji.

Enlai była pewna dwóch rzeczy. Że musiała się spieszyć z zastawieniem pułapki na awatary dziadka i wujka, i że powinna zrobić to w spacenecie. Trochę wbrew sobie czuła, że musi jeszcze zobaczyć ich twarze, zanim pożegna się z nimi na zawsze. Wspomniała o tym Larsowi tylko raz i nie była szczególnie zaskoczona jego reakcją. Przyjaciel stwierdził, że byłoby to niezdrowe i potencjalnie niebezpieczne. Enlai pozwoliła mu w ten sposób uciąć dyskusję i już do tego nie wracała. Łapała się na tym, że przy kolejnych doniesieniach o spowodowanych przez Szepty awariach, zastanawiała się, czy brały w tym udział uwięzione w sieci duchy jej bliskich. Z goryczą pomyślała, że nie tak chciała zapamiętać dziadka i wujka. Ich historia powinna zakończyć się dwa lata temu, po wypadku samochodowym, kiedy ratownik z pogotowia uczciwie stwierdził, że już nic nie da się zrobić. Ale obaj tragicznie zmarli mieli implanty w głowach i konta na Sferze. I obaj pobrali na implanty oprogramowanie Nolana Brankilda, kupieni przez jego złudną obietnicę nieśmiertelności. Podpisywanie cyrografu nigdy nikomu nie wyszło na dobre, pomyślała Enlai, wysyłając wiadomość na dawne skrzynki mailowe wujka i dziadka. Kiedy już nie mogła się wycofać, bo jej zaproszenie poleciało w eter, dziewczyna poczuła przypływ nagłego lęku. Czy Lars mógł mieć rację i rzeczywiście coś jej groziło? Spacenet był wirtualnym światem i najgorszym problemem było najwyżej wylogowanie. Nie był to też pierwszy raz, kiedy wabiła Szepty do wydzielonej części własnej sieci. Raczej nie musiała się obawiać próby ataku na domowe urządzenia, bo już w czasach szkolnych zaczęła je modyfikować. Ze wszystkiego usunęła własnościowy firmware i nie podłączała niczego do publicznego internetu. Zhackowała nawet własne implanty, żeby mieć pewność, że będą służyć tylko jej, a nie interesom producentów. Fizycznie nie powinna być zagrożona. Od początku kryzysu Szeptów awarie dotykające sąsiadów i wspólnej przestrzeni wieżowca zwykle omijały jej mieszkanie. Po tym jak raz w całym budynku wyłączył się prąd, dziewczyna odkupiła od znajomego zapasowy akumulator, który teraz miała w pogotowiu. Nie zamierzała dać się siłą wyrwać z sieci w krytycznym momencie. Podłączyła przewody do wejść wszczepionych w nadgarstek i za lewym uchem, po czym usiadła pod biurkiem, opierając się o ścianę. To była jedyna możliwa bezpieczna pozycja w tym zagraconym pomieszczeniu. Zanim odcięła się od zewnętrznego świata, pomyślała, że w końcu doprowadzi ten pokój do porządku. Kiedyś. Jak już będzie po wszystkim.

Przygotowana do spotkania część prywatnego spacenetu Enlai była staroświecko umeblowanym pokojem. Dziewczyna inspirowała się zdjęciami ze starych rodzinnych albumów, tworząc pomieszczenie o żółtych ścianach, z kanapami pokrytymi białą wełnianą narzutą, miękkimi fotelami i pufami, małym stolikiem z ręcznie robioną serwetą i licznymi tanimi obrazami na ścianach. Już po fakcie, kiedy miała gotowy projekt, zdała sobie sprawę, że taki wystrój wyszedł z mody kilka pokoleń przed narodzinami dziadka, ale wówczas nie miała już siły ani ochoty nic zmieniać. Enlai usiadła na kanapie naprzeciwko ciemnych drewnianych drzwi. Pokój miał tylko jedno wejście, co też było zaplanowane. Kiedy dziewczyna przełączała się na widzenie kolejnych warstw w przestrzeni, mogła się upewnić, że złota świetlista siatka wypełnia wszystkie ściany. Wokół futryny drzwi lśnił potrójny obwód. System czekał w gotowości. Enlai nie zamierzała pozwolić, żeby Szepty jej zmarłych krewnych uciekły, jeśli cokolwiek pójdzie nie tak. Drzwi w końcu się otworzyły. Do pokoju weszła dwójka nienaturalnie wysokich mężczyzn, otoczonych szarosinymi pasmami dymu. Enlai od razu rozpoznała ich twarze, które nawet wydłużone, zachowały swoje rysy. Dziadek miał na sobie garnitur, w którym został pochowany, wujek nosił luźny sweter i dżinsy. Ich oczy na przemian wyglądały zwyczajnie ludzko albo rozpalały się złowieszczym fioletowym blaskiem. – Dawno się nie widzieliśmy – powiedział dziadek. Na chwilę połowa jego twarzy zniekształciła się w bryłę z dużych pikseli. Dał kilka kroków w stronę fotela przy stoliku. Enlai nerwowo spojrzała pod blat. Tamci raczej nie zdawali sobie sprawy z ukrytej pod stołem skrzynki ani z tego, że drzwi za nimi zostały całkowicie zablokowane. – Nie mieliśmy od ciebie żadnych wieści na Sferze – zauważył wujek, celując w nią oskarżycielsko palcem, bardziej przypominającym wydłużony szpon. – Usunęłam konto – wyjąkała Enlai – Już dawno. Na długo przed waszą śmiercią, dokończyła smutno w myślach. Szepty najwyraźniej nie posiadały wszystkich wspomnień, ale to nadal nie wykluczało możliwości, że nosiły w sobie cząstkę oryginalnej osobowości. Zarówno proces przenoszenia świadomości na serwery jak i późniejsza spontaniczna ewolucja mogły degenerować umysły. – Cały czas za wami tęskniłam – wykrztusiła Enlai – Bardzo mi was brakuje. Często o was myślę. – Więc mogłaś czasem porozmawiać – zauważył dziadek z wyrzutem. W tym momencie wciąż zachowywał normalny wygląd i względny spokój. Twarz wujka natomiast coraz bardziej przypominała dziób drapieżnego ptaka, a palce wydłużyły się jeszcze bardziej. Stwór zaczął powoli zbliżać się do Enlai – ale między nim a bratanicą cały czas znajdował się stolik z ukrytą pod blatem zabójczą pułapką. Kiedy przemieniony mężczyzna otarł się bokiem o blat, jego ciało otoczyły pomarańczowe pasma błyskawic. Stwór zawył, odrzucając głowę w tył. Dziadek gwałtownie zerwał się z fotela, tym samym zmniejszając dystans. Na ręce, które znalazły się blisko stołu, przeskoczyła jasna iskra. Starzec spojrzał na swoje płonące, jaśniejące dłonie. – Enlai, ty… – wychrypiał, patrząc na wnuczkę z niedowierzaniem. – Kocham was – powiedziała cicho Enlai – Będziecie zawsze żyć w mojej pamięci. A teraz odpuśćcie sobie i spocznijcie w pokoju. Jesteście wolni.

Kiedy płonące jasnym światłem postacie rozbiły się w chmurę iskier, aby ostatecznie zniknąć, umysł Enlai nadal pozostawał w wirtualnym pokoju. Emocje były jednak tak samo prawdziwe. Jeszcze zanim dziewczyna powróciła do rzeczywistości, jej skulonym ciałem wstrząsnął bezgłośny płacz.

I've been using private email providers for a few years now, switching between Proton and Tuta. I believe both are great options and they are doing an incredible job of making privacy accessible to masses. Both offer free plans but it's best to support them with your money, especially if you need more disk space or certain (paid) features. Proton seems to be more encompassing and user-friendly while Tuta is cheaper and offers simpler interface. Lately I've come back to Tuta because apparently I don't need all the bells and whistles of Proton ecosystem. I must admit, though, that I still use Proton for certain tasks other than email (mostly Drive and VPN). Proton Pass is nice as well but I happen to prefer Bitwarden for my password management.

Back to email. Why am I using Tuta and why you should at least consider switching to a more privacy-oriented email provider? The following points apply to most private email services (Proton, Tuta, etc.)

• No ads. Since you pay with money and not your data, as in the case of Gmail and many other 'free' email services, you can enjoy an ad-free inbox. It's true even for free tiers.
• No tracking or spying. Yup, they just have no incentive to track you or spy on you. Even more importantly, your messages won't be used to feed the beast (i.e. train AI models).
• Secure storage. Your emails are fully encrypted so the provider cannot access your inbox (even if they wanted to).
• End-to-end encryption for in-house messages. For example, I can exchange E2EE emails with my wife who also uses Tuta 🙂
• Intuitive interface. I prefer the simplicity of Tuta but Proton is probably the best looking private email out there.
• Support for custom domains. A must-have for me; this is a paid feature, which shouldn't surprise anyone.

I'm sure I forgot about something but these are the points / benefits that I first came up with. It's 2025. We have amazing tools at our disposal. You really have no excuse not to try out some of them. Why not start with a private email and get a cool new address? Or use your existing domain(s) and move seamlessly between providers. It's up to you.

Let me know what you think about these private email providers. Drop me an email and I'll make sure to include your comments in a follow-up post. You can reach me at: mnarecki@tuta.com (did anybody mention cool domains? 😉)

Inżynieria oprogramowania i polityka

Wprowadzenie

Zawodowo zajmuję się inżynierią oprogramowania. Jeśli jeszcze was nie straciłem, to muszę was uspokoić. Nie będę was przekonywał, że to jest super (choć jest). Zamiast tego chciałem wam pokazać, jak inżynieria oprogramowania łączy się z demokracją.

Spokojnie, nie będzie nic o tym, jak big tech manipuluje naszymi umysłami, żebyśmy myśleli w taki a nie inny sposób i głosowali na tych, a nie innych kandydatów (przynajmniej nie tym razem). Nie będzie też o błazenskich technikach NLP, niech takie banialuki uprawiają kołczowie z linkedina.

Na poczatku musimy sobie powiedzieć, co to jest inżynieria oprogramowania. Spośród szeregu różnych definicji, mnie najbardziej podoba się ta autorstwa Iana Sommerville'a: > inżynieria oprogramowania jest dziedziną inżynierii obejmującą wszystkie aspekty produkcji oprogramowania – od wstępnej koncepcji po jego działanie i obsługę (konserwację).

Jedną z poddziedzin Inżynierii oprogramowania jest coś, co moglibyśmy określić mianem inżynierii wymagań. Ten sam Sommerville inżynierią wymagań określa jako > proces prowadzący do zrozumienia i zdefiniowania usług wymaganych od systemu oraz zidentyfikowania ograniczeń narzucanych na działanie systemu i jego budowę.

Co ciekawe, podobnej definicji używają Dean Leffingwell i Don Widrig dla pojęcia zarządzania wymaganiami: > systematyczne podejście do uzyskiwania, organizowania i dokumentowania wymagań systemu (...).

Jeśli pracujecie na budowie systemów IT, to pewnie zaobserwowaliście, że w tym momencie często zdefiniowanie wymagań ma formę tzw. user story (wierzcie lub nie, ale telefon zrobił mi autokorektę do pojęcia USSR story, co nawet nie byłoby takie głupie).

User Story

User story ma strukturę: As a (role, persona) I (want to), so that (something).

User story nie jest głupie, naprawdę. User story niesie w sobie szereg istotnych wartości (i dla klienta, i dla nas, inżynierów oprogramowania): 1. Pozwala nam skupić się na potrzebie klienta 2. Prezentuje perspektywę biznesową abstrahując od warstwy systemowej, 3. Daje nam szybki przegląd ról naszych użytkowników i może być podstawą do zarządzania rolami i uprawnieniami w systemie. Dodatkowo każde user story powinno być okraszone kryteriami akceptacji, które powiedzą nam, kiedy klient uzna, że wymaganie zostało zrealizowane. Te kryteria akceptacji mogą z kolei nam służyć jako wstęp do pisania scenariuszy testów.

User story spopularyzowane zostały przy wykorzystywaniu zwinnych praktyk tworzenia oprogramowania (a kto dziś nie tworzy oprogramowania zwinnie?). Jedna ważna rzecz: user story to nie wymagania. Pisanie user story to nie inżynieria wymagań. Jeśli pracujecie na budowie systemów IT, to pewnie o tym wiecie (i co z tego, ja też wiem, a byłem w takim projekcie), jeśli nie, to pewnie nic was to nie obchodzi, co ten typ bredzi i gdzie ta cała polityka?

5 Whys

Zwinne wytwarzanie oprogramowania pełnymi garściami czerpie z filozofii lean. Taichii Ochno, jeden z twórców Toyota Production System opracował technikę zwaną dzisiaj 5 Whys (5 razy Dlaczego). Ta technika była wykorzystywania w procesach doskonalenia procesów produkcji i generalnie sprowadzała się do czegoś, co można by określić mianem techniki trzylatka. Każdy rodzic nieraz pewnie doświadczył tej techniki na własnej skórze, gdy dziecko nie zaspokojone odpowiedzią rodzica zadaje kolejne pytania DLACZEGO?

Możemy sobie wyobrazić przypadek systemu do zapisywania się do lekarza. Możemy trafić na user story w stylu “jako zalogowany użytkownik chcę mieć możliwość wyboru specjalisty, aby móc się do niego zapisać”.

Taki opis można potraktować jako proste wymaganie wyświetlania listy specjalistów, możemy sobie z klientem porozmawiać jeszcze o jakiejś paginacji, jeśli jest ich dużo czy wyświetlać od razu nazwiska, czy na razie tylko specjalizacje, albo co tam jeszcze. A później proste SELECT * FROM TABELA, JESTEM MISTRZEM SQL-a.

Ale możemy też to wymaganie potraktować jako wstęp do rozmowy i drążyć, drążyć, drążyć, aż znajdziemy źródło wymagania. No bo przecież, po co mi lista specjalistów, jeśli wiem, do kogo potrzebuję się zapisać? Może wystarczy, żebym jako użytkownik dostał pole tekstowe, w które zacznę wpisywać endok..., a system sam podpowie mi resztę i pozwoli umówić wizytę u endokrynologa.

Możemy więc zapytać, dlaczego potrzebujemy funkcji wyboru specjalisty? Może się wtedy dowiemy, że chodzi nam o szybkość i prostotę (keep it simple, stupid), żeby użytkownik nie musiał nie wiadomo ile scrollować (ajajaj, wtedy może nam nie być na rękę, ani pełna lista, ani nawet paginacja). No więc możemy drążyć dalej: dlaczego ta prostota? Wtedy być może dowiemy się, że być może nie zawsze użytkownik wie, czego potrzebuje i zależy nam na tym, by mu ten wybór ułatwić (tutaj akurat lista może pomóc, ale niekoniecznie rozwiązuje problem “nie wiem, czego potrzebuję; czym w ogóle zajmuje się endokrynolog?”).

Zadając kolejne pytania możemy dojść do wniosku, że zależy nam na tym, żeby na podstawie wskazanych symptomów zasugerować użytkownikowi potencjalnego specjalistę. Przechodząc przez 5 Whys możemy dojść do naszego wymagania źródłowego i odkryć, że to, czego chcemy w naszej aplikacji to nie lista specjalistów, ale algorytm doboru odpowiednich specjalistów na podstawie opisu objawów pacjenta.

I być może właśnie to powinniśmy implementować. Bo jeżeli robimy aplikację dla sieci placówek medycznych, to to jest właśnie nasz core business, tutaj powinniśmy szykować efekt wow. Uczy nas tego zarówno Business Model Canvas, jak i Domain Driven Design.

Dobra, dobra, geeku, nie pie*ol, gdzie ta polityka?

Co jest systemem w naszej polityce? Państwo. Kto jest biznesem, kto jest klientem w naszym państwie? My, obywatele. Kto jest dostawcą oprogramowania? Politycy. Well, właściwie to administracja, ale to politycy są inżynierami wymagań w tej analogii.

Problem w tym, że oni mają trudniej, niż inżynierowie wymagań w budowlance systemów IT. Trudniej, ponieważ nie mają listy wymagań, ani nawet user story. Oni trochę szyją. Szyją na podstawie badań (ta, jasne!), albo tego, co do nich dotrze z kółeczka adoratorów na śp. Twitterze (prędzej) lub od projektantów contentu w osobach tzw. spin doctorów (był taki czas, że byli modni).

Więc młucą. Młucą pomysły na prawo i lewo, często suflują jakieś pomysły mniej lub bardziej jawnie. Czasem produkują (projektują) problem pod swoje rozwiązanie, albo chociaż ramkują dyskusję tak, jak im wygodnie.

Aż zażre. A jak zażre, to już będą się tego trzymać. Jak Polska w ruinie i 500 plus dziesięć lat temu (!!!). Jak uciskani przedsiębiorcy, prześladowani katolicy, czy co tam nam zażre w danej kampanii.

Weźmy sobie zagadnienie, o którym było głośno w niejednej kampanii, a w tej nadchodzącej ma znowu potencjał. Mieszkalnictwo. Ubierzmy to w formułę user story: jako obywatel chcę mieć możliwość wzięcia taniego kredytu na zakup mieszkania, aby mieć gdzie mieszkać i nie wydawać połowy pensji na czynsz.

Teraz spróbujmy rozbić tę potrzebę (pamiętajmy: nie wymaganie) w poszukiwaniu potrzeby źródłowej (root cause).

1. Dlaczego chcesz mieć możliwość wzięcia taniego kredytu na zakup mieszkania? Ponieważ chcę mieć własne mieszkanie, które jest tańsze w utrzymaniu niż wynajem.
2. Dlaczego chcesz mieć własne mieszkanie, które jest tańsze w utrzymaniu niż wynajem? Ponieważ wynajem jest niepewny, a koszty rosną, co utrudnia planowanie wydatków w dłuższym okresie.
3. Dlaczego wynajem jest niepewny i rosnące koszty utrudniają planowanie wydatków? Ponieważ właściciele mogą w dowolnym momencie podnieść czynsz lub wypowiedzieć umowę, co sprawia, że brakuje stabilności mieszkaniowej.
4. Dlaczego właściciele mają dużą swobodę w podnoszeniu czynszów i wypowiadaniu umów? Ponieważ brakuje regulacji, które chroniłyby najemców i wspierały stabilność rynku mieszkaniowego.
5. Dlaczego brakuje regulacji wspierających stabilność rynku mieszkaniowego? Ponieważ system mieszkaniowy nie zapewnia długoterminowych rozwiązań wspierających zarówno wynajem, jak i zakup mieszkań w przystępnych cenach.

Weryfikując wyartykułowaną potrzebę taniego kredytu mieszkaniowego możemy odkryć, że celem nie jest tani kredyt na mieszkanie, tylko stabilność mieszkaniowa i bezpieczeństwo finansowe. Tani kredyt nie jest jedyną możliwością zaspokojenia tej potrzeby. Prawdziwa potrzeba mogłaby być sformułowana jako user story o treści jako obywatel chcę stabilnych i dostępnych rozwiązań mieszkaniowych, aby móc mieszkać bez obaw o nieprzwidywane koszty i brak stabilności.

To oczywiście też nie jest koniec pracy, w następnych krokach należałoby spisać potencjalne możliwości (tani kredyt, mieszkania na długoterminowy najem od jednostek samorządu terytorialnego, regulacja czynszów lub najmów od prywatnych właścicieli itp.), a następnie przeprowadzić OSR dla wskazanych rozwiązań i zdecydować się na to, które potencjalnie powinno przynieść największe korzyści dla klienta. Czyli ostatecznie dla nas wszystkich.

About this time last year I was clearly bored and so I launched a first Polish chatmail server: mailchat.pl. One year later and it's still up and running which I consider my little success. Setting it up wasn't as straightforward as I initially thought. Once it was done, though, the server hasn't required much maintenance. What I do on a regular basis are standard OS updates (it's plain Ubuntu), plus the updates from the chatmail repo. If you were to believe the numbers we have approximately 150 users, but it's hard to say how many of them are truly active. What I do know is that unused accounts are removed after 100 days. This mechanism, among others, ensures the efficient functioning of the instance, and takes some of the duties off the admin (i.e. me). So yeah, it's been a good year of uninterrupted service 😎

If you want to learn more about chatmail and Delta Chat in general visit their website: https://delta.chat

And if you want to support mailchat.pl you'll find the details at the bottom of the page.

Here's to the next full year of smooth sailing! 🥳