Klub Anonimowych Inwestorów

Wskaźniki są popularnym i użytecznym narzędziem ułatwiającym podejmowanie decyzji inwestycyjnych. Pomagają nam wydobyć informacje, które nie są widoczne na pierwszy rzut oka na wykresie. Swoją przygodę ze wskaźnikami warto rozpocząć przeglądając strony internetowe udostępniające notowania i analizy, na których dostępne są interaktywne aplikacje pozwalające na wyświetlanie szerokiej gamy różnych wskaźników. Można również spojrzeć na wykresy w książkach poświęconych inwestowaniu, gdzie zwykle dużą uwagę przywiązuje się do czytelności i estetyki prezentowanych danych.

Czym są wskaźniki i jak wyglądają pod powierzchnią

Narysowanie wskaźnika na wykresie musi zostać poprzedzone wyznaczeniem jego wartości. Każdy ze wskaźników jest zdefiniowany za pomocą wzoru matematycznego, który może wykorzystywać takie informacje jak ceny, wolumen, średnie, czy nawet inne wskaźniki. Wyliczona wartość w danym punkcie czasu jest liczbą, jak zostało to przedstawione w tabeli:

Name	Date	Open	High	Low	Close	Volume	StochasticK	StochasticD
JSW	2023-11-15	50.9	51.4	49.4	49.7	597849	49.8	30.4
JSW	2023-11-16	49.8	50.2	49.4	49.8	379688	70.5	49.8
JSW	2023-11-17	49.8	50.7	49.5	49.8	292816	61.1	60.5
JSW	2023-11-20	50.5	51.8	50	50.9	475934	67.5	66.3
JSW	2023-11-21	50.6	50.9	49.6	50.0	271111	59.8	62.8
JSW	2023-11-22	49.6	50.8	47	47.8	728520	41.4	56.2
JSW	2023-11-23	46	46.5	41.6	42	2756276	10.4	37.2

Do typowego zestawu danych inwestycyjnych (zawierającego cztery ceny oraz wolumen) dodano obliczone wartości wskaźnika. W tym przypadku wskaźnik wymaga wyznaczenia dwóch wartości dla każdego momentu w czasie, dlatego też jest przechowywany w dwóch kolumnach. Przedstawiony wycinek jest już wystarczający do narysowania wskaźnika na wykresie.

Rysowanie wskaźników

W zależności od rodzaju wskaźnika, może on zostać narysowany wraz z cenami na tym samym wykresie albo na osobnym, umieszczanym zazwyczaj poniżej lub powyżej głównego diagramu. Forma prezentacji wskaźnika wynika z tego, ile i jakie dane on prezentuje. Najczęściej spotkać można wskaźniki przedstawiane jako wykresy liniowe, rzadziej słupkowe, a czasem przyjmują formę punktów albo wstęg lub chmur. Jeżeli wskaźnik jest złożony, to może łączyć wiele form prezentacji na jednym diagramie albo być narysowany jako kilka wykresów powiązanych ze sobą.

Rysunek oraz rysunek prezentują przykładowe wskaźniki nanoszone na wykres cenowy, natomiast na rysunku oraz rysunku pokazano jak mogą wyglądać wskaźniki rysowane na osobnych wykresach.

Parametryzacja wskaźników

Niektóre ze wskaźników są zdefiniowane dokładnie według wzoru, inne natomiast pozwalają na pewną manipulację ich ustawieniami poprzez podanie parametrów. Dobór parametrów pomaga dopasować zachowanie wskaźnika pod kątem analizowanego rynku, perspektywy inwestycyjnej czy charakteru gracza. Przykładowo, za pomocą parametryzacji można sprawić, że wskaźnik będzie bardziej czuły i przez to będzie szybciej reagował na zmiany zachodzące w obrębie danego waloru.

Czasami wybranie odpowiednich parametrów rodzi pewne problemy, zwłaszcza u początkujących. W takiej sytuacji można posłużyć się domyślnymi wartościami zaproponowanymi przez autora wskaźnika. Podobnie w przypadku własnych eksperymentów ze wskaźnikiem dobrą praktyką jest zacząć od domyślnych wartości, które następnie będą zmieniane i testowane w obrębie naszej strategii inwestycyjnej. Jeżeli mamy możliwość porównać wiele możliwych parametrów dla obiecującego wskaźnika, możemy odnaleźć sygnały generowane przez niego dla danych historycznych i stwierdzić, które najlepiej nadają się dla wybranego stylu inwestowania.

Warto pamiętać również o tym, że dla innego instrumentu bądź rynku może być wskazane dostosowanie parametrów wykorzystywanych wskaźników.

Rodzaje wskaźników

Spośród ogromnej liczby dostępnych wskaźników, trudno jest wybrać najlepsze i najbardziej wiarygodne. Co więcej, zdarza się, że przy zastosowaniu kilku wskaźników naraz, mogą one dawać sprzeczne sygnały. Aby zrozumieć przyczyny tego zjawiska i wypracować strategię radzenia sobie z nim, dobrze jest znać podstawowy podział wskaźników ze względu na fazę, w jakiej obecnie znajduje się rynek:

• śledzenie trendu — wskaźniki należące do tej grupy służą do identyfikacji i potwierdzania trendu. Dobrze sprawdzają się na rynkach, na których ceny poruszają się w wyraźnym trendzie, ale dają mylne sygnały kiedy trend nie występuje. Zazwyczaj działają z pewnym opóźnieniem;
• oscylatory — wskaźniki z tej kategorii służą jako narzędzie do wyłapywania punktów zwrotnych na rynku. Dają dobre sygnały podczas formacji horyzontalnej, ale mogą doprowadzić do błędnej decyzji, kiedy zaczyna się trend. Oscylatory dają sygnały szybko, nierzadko z wyprzedzeniem.

Używając konkretnego wskaźnika, należy zapamiętać do której grupy należy oraz zidentyfikować w jakiej fazie aktualnie znajduje się rynek. Dzięki temu można określić, czy generowane sygnały są wiarygodne i czy powinny zostać brane pod uwagę podczas podejmowania decyzji o otwarciu/zamknięciu pozycji.

Zastosowanie wskaźników

Wykres wskaźnika niesie wiele dodatkowych informacji, które trzeba umieć odczytać. Niektóre ze wskaźników posiadają jedną lub dwie linie, nazywane liniami referencyjnymi. Wyznaczają one obszary wskazujące na pewne cechy bieżącej sytuacji na rynku. Przykładowo, przebywanie linii wskaźnika za linią referencyjną może oznaczać występowanie niewspółmiernie wysokiego popytu bądź podaży.

Ponadto na wykresach wskaźników najczęściej bada się położenie szczytów i dołków, kierunek i nachylenie linii oraz poszukuje się punktów przecięcia z liniami referencyjnymi. Informacje te są rozpatrywane w kontekście wykresu cenowego, co oznacza, że podobna wartość wskaźnika na rynku byka wskazuje na całkiem inną sytuację niż w przypadku rynku niedźwiedzia lub formacji horyzontalnej.

Sygnały dawane przez wskaźnik można w ogólności podzielić na potwierdzenia i dywergencje. Potwierdzenie występuje, kiedy sytuacja na rynku wynikająca z wykresu cenowego jest spójna z informacjami odczytanymi z wykresu wskaźnika. Jest to zapowiedź kontynuacji panującego trendu i stanowi podstawę do utrzymania lub zwiększenia pozycji. Dywergencja pojawia się, kiedy między wykresem cen a wskaźnika występują rozbieżności. Sytuacja taka jest ostrzeżeniem i może zapowiadać zmianę obecnie panującego trendu.

Poszczególne wskaźniki będą omawiane w osobnych artykułach, gdzie zostanie opisany sposób ich wyliczania, sygnały jakie można za ich pomocą odczytać, jak również konkretne strategie inwestycyjne.

Wskaźniki rynku kapitałowego

Osobną kategorią wskaźników są wskaźniki rynku kapitałowego. Ich wartości są wyliczane na podstawie grupy walorów wchodzących w skład indeksu giełdowego albo sektora. Oznacza to, że wyznaczenie wartości wskaźnika dla indeksu WIG20 wymaga uwzględnienia w obliczeniach 20 największych spółek z GPW, natomiast w przypadku amerykańskiego S&P 500 będzie to aż 500 spółek.

Wskaźniki rynku kapitałowego służą do określania kondycji danego sektora lub nawet giełdy jako całości. Ich zaletą jest zwięzłe przedstawienie sytuacji wielu walorów na jednym wykresie, wadą natomiast stosunkowo długi czas obliczeń. Przykładowy wskaźnik rynku kapitałowego został przedstawiony na rysunku.

Podczas analizy wykresów można zauważyć obszary charakteryzujące się wyjątkowo wysoką tendencją do zmiany kierunku cen. Można w tym miejscu narysować niewidzialną linię, od której odbija się wykres. Takie obszary nazywane są wsparciem i oporem. Wsparcie jest miejscem, w którym pojawia się wysoki popyt powstrzymujący spadek cen. Jest to zatem pozioma linia wykreślana pod wykresem kursu, która łączy dołki cenowe na wykresie. Opór natomiast jest linią blokującą dalszy wzrost cen z powodu pojawiającej się na tym poziomie cenowym podaży. Linię oporu rysuje się powyżej wykresu, łącząc kilka szczytów.

Przykładowe poziomy wsparcia i oporu wykreślono na rysunku w postaci poziomych linii.

Zasada zmiany biegunów

Obszary wsparcia i oporu często zamieniają się rolami po przełamaniu. Przebity obszar wsparcia staje się nowym oporem, natomiast pokonany poziom oporu zostaje nowym wsparciem. Na rysunku zaprezentowano linię wsparcia, która po przełamaniu pod koniec 2021 roku stała się oporem i powstrzymała wzrost cen z 2022 roku.

Zasada zmiany biegunów sprawdza się tym lepiej, im silniejszy był obszar wsparcia/oporu.

Inne rodzaje wsparć i oporów

Czasami wsparcie i opór przyjmują inną postać niż standardowe linie poziome. Aby je wyznaczyć można posłużyć się istniejącymi narzędziami analizy technicznej opisanymi poniżej.

Linie trendu jako wsparcie i opór

Linie trendu jak również ograniczenia formacji horyzontalnej można traktować jako wsparcie i opór. W trendzie rosnącym linia będzie obszarem wsparcia, natomiast w przypadku trendu spadkowego linia stanowić będzie opór. Przykładowe obrazy ilustrujące to zjawisko zaprezentowane są na rysunkach 3 i 4 z artykułu o trendzie.

Średnie kroczące jako wsparcie i opór

Średnie kroczące są zaawansowanym narzędziem, które zostanie opisane w osobnym artykule. Należy jednak zaznaczyć, że mogą one służyć jako orientacyjne obszary wsparcia/oporu jeżeli dany instrument znajduje się w trendzie. Aby średnia krocząca mogła pełnić taką funkcję, jej parametry muszą zostać właściwie dobrane — zwykle sprowadza się to do wyboru długiego lub średniego okresu. Wtedy zbliżanie się cen do linii średniej może świadczyć o nadchodzącym odbiciu.

Główne zasady dotyczące linii wsparcia i oporu

Siła każdego obszaru wsparcia i oporu zależy od następujących czynników: długości i wysokości tego obszaru, liczby odbić oraz wielkości wolumenu.

1. Długość: im dłużej utrzymuje się obszar wsparcia i oporu, tym jest silniejszy.
2. Liczba testów: im więcej razy wykres odbił się od linii, tym większe ma ona znaczenie.
3. Wysokość: im wyższy jest obszar wsparcia i oporu, tym jest on silniejszy.
4. Wolumen: im wyższy wolumen obrotu, tym silniejszy jest dany obszar wsparcia lub oporu.

Powyższe zasady związane są z psychologią rynku. Znaczny wolumen, duża liczba odbić i długotrwałe utrzymywanie się wsparcia/oporu świadczą o wysokim zaangażowaniu inwestorów w transakcje na danym poziomie cenowym.

Wsparcie i opór w różnych oknach czasowych

Podobnie jak w przypadku trendu, analiza wsparć i oporów może odbywać się w kilku oknach czasowych, a wykresy długoterminowe mają większą wagę i dominują nad krótkoterminowymi. Sygnały pochodzące z szerszego okresu niosą ze sobą informację na temat przełamania głównych linii trendów i mogą służyć do znalezienia punktów odwrócenia. Natomiast poziomy wsparcia i oporu niższego rzędu często stanowią jedynie miejsca przystanku w głównych trendach. Są jednak użyteczne w analizie korekt oraz punktów wejścia. Najczęstszą strategią inwestycyjną jest kupowanie w okolicy wsparcia, a sprzedawanie na poziomach oporu. Należy jednak uważać na fałszywe wybicia pojawiające się w postaci świec o długich cieniach górnych — aby zabezpieczyć się przed niepotrzebnym otwarciem pozycji, można umieścić zlecenie w pewnej odległości od linii wsparcia/oporu.

Przykładem ukazującym użyteczność analizy linii wsparcia i oporu w szerokich ramach czasowych jest koniec hossy lat 2009—2021. Na rysunku przedstawiającym wykres mWIG40 cena zbliżyła się do poziomu oporu ustalonego 12 lat wcześniej. Pozwoliło to wyznaczyć początek kolejnej bessy z dokładnością do kilku dni.

Trend jest trwającym przez jakiś czas wzrostem lub spadkiem cen. Jego występowanie jest związane z chwilową przewagą popytu nad podażą (lub odwrotnie). Ze względu na kierunek możemy wyróżnić:

• trend wzrostowy, w którym kolejne szczyty i dołki są położone na coraz wyższym poziomie (rys.),
• trend spadkowy, w którym kolejne dołki i szczyty są położone na coraz niższym poziomie (rys.).

Gdy ceny poruszają się wewnątrz poziomego prostokąta, ale nie przyjmują żadnego konkretnego kierunku, wówczas używa się określenia formacja horyzontalna. Występuje ona gdy na rynku panuje ogólna równowaga sił popytu i podaży. Wtedy większość szczytów i dołków leży na podobnym poziomie. Zwykle na rynku trendy występują naprzemiennie lub są przeplatane formacjami horyzontalnymi stanowiącymi okres stabilizacji cen.

Poruszanie się cen w trendzie nie oznacza, że ceny rosną lub spadają przez cały czas. Naturalnie występującym zjawiskiem jest pojawianie się krótkotrwałych ruchów w przeciwnym kierunku, które nazywane są korektami. Korekty mogą czasem przyjmować postać ruchu bocznego. Ich obecność w trendzie stwarza wiele okazji inwestycyjnych, pozwalając na zakup lub sprzedaż po lepszej cenie niż w czasie nieprzerwanego ruchu.

Linie trendu

Do zidentyfikowania trendów inwestorzy posługują się narzędziem nazywanym liniami trendu. Są to linie proste łączące lokalne ekstrema cenowe na wykresie. W przypadku trendu rosnącego linia trendu jest prowadzona poniżej wykresu, przechodząc przez dołki. Jest ona zatem skierowana ukośnie w górę, co widać na rysunku. W trendzie spadkowym linię rysuje się nad wykresem, łącząc szczyty. Dlatego też przebiega ona ukośnie w dół, jak przedstawiono na rysunku.

Drugą najważniejszą cechą linii trendu (po kierunku) jest jej nachylenie. Kąt nachylenia linii trendu mówi nam, jak mocna jest dominacja wygrywającej strony na rynku (byków lub niedźwiedzi). Pojawienie się bardzo stromej linii trendu jest sygnałem ostrzegawczym, ponieważ taki trend jest trudny do utrzymania i jego przełamanie często prowadzi do ostrych zwrotów, co można zauważyć na wykresie trendu wzrostowego, który mocno przyspieszył w 2006 roku, po czym w maju nastąpiła głęboka korekta, wracająca do głównej linii trendu.

Czasami zdarza się, że w trakcie trwania trendu zmienia się jego dynamika. Wtedy na wykresie widać oddalanie się cen od wytyczonej linii trendu. W tej sytuacji możliwe jest wytyczenie kolejnej nowej linii trendu (lub rzadziej zamiana istniejącej prostej na krzywą). Sytuację taką przedstawiono na rysunku.

Wytyczanie linii trendu

Do wytyczenia linii trendu potrzebne są co najmniej dwa szczyty/dołki powstałe w wyniku korekt, najlepiej jeśli będzie ich więcej. Zwykle nie jest możliwe idealne przeciągnięcie linii przez punkty ekstremalne. Jest to normalna sytuacja wynikająca z ruchów niższego rzędu na rynku. Linia trendu wciąż może być poprowadzona przez strefy konsolidacji. Są to obszary w których kurs zatrzymuje się na jakiś czas bądź porusza w wąskim zakresie. Linia trendu staje się wtedy obszarem o pewnej niewielkiej grubości, który pełni tę samą funkcję.

Wytyczona wstępnie linia trendu może zostać nakreślona tymczasowo na wykresie do czasu otrzymania potwierdzenia. Dzieje się tak wówczas, gdy następuje odbicie kursu od linii trendu. Oznacza to utrzymanie trendu w mocy i prawdopodobną kontynuację. Przedłużenie linii „w przyszłość” pozwala wyznaczyć potencjalne okazje do kupna i sprzedaży — momenty, w których kurs zbliża się do linii trendu.

Odwrócenie trendu

Trend jako zjawisko cykliczne nie trwa w nieskończoność — jest kontynuowany przez pewien czas, po czym ulega odwróceniu. Jednak do czasu pojawienia się sygnałów świadczących o wygasaniu trendu, bardziej prawdopodobna jest jego kontynuacja. Oznacza to, że trendy wykazują tendencję do zachowywania swojego kierunku.

Jednym z wczesnych sygnałów mogących świadczyć o odwróceniu trendu jest przełamanie linii trendu. Mówimy o nim kiedy cena przebija wykreśloną linię trendu i zamyka się pod nią w przypadku trendu wzrostowego (lub nad nią w przypadku trendu spadkowego). Oprócz tego czasami następuje naruszanie linii trendu, polegające na krótkotrwałym przebiciu, a następnie powrocie do poprzedniego zakresu. Taka sytuacja nie jest klasyfikowana jako przełamanie. Aby uniknąć mylnych sygnałów wynikających z fałszywych przebić można posługiwać się liniami trendu o pewnej grubości prowadzonymi przez strefy konsolidacji.

Innym sygnałem sugerującym zbliżające się odwrócenie trendu jest nieosiągnięcie przez kurs kolejnego ekstremum cenowego. Świadczy to o wyczerpywaniu się popytu/podaży (w trendzie rosnącym/malejącym) i prawdopodobne odwrócenie w najbliższym czasie. Pojawienie się nowego dołka poniżej poprzedniego jest definitywnym potwierdzeniem, że trend wzrostowy się zakończył i zaczął się nowy trend spadkowy. Odwrotna sytuacja następuje, gdy po trendzie spadkowym utworzony zostaje kolejny szczyt na poziomie wyższym niż poprzedni — wtedy nowy trend wzrostowy staje się faktem. Wahania cen są zazwyczaj większe pod koniec hossy niż w przypadku końca bessy.

Poprawna identyfikacja odwrócenia trendu daje inwestorom wspaniałe możliwości zajęcia pozycji na początku ruchu i utrzymywania jej aż do momentu pojawienia się oznak następnego odwrócenia bądź korekty.

Trendy w różnych ramach czasowych

Analizując wykres w różnych ramach czasowych można dostrzec, że ten sam instrument może jednocześnie znajdować się w trendzie wzrostowym, spadkowym i formacji horyzontalnej. Wynika to z faktu występowania na rynku trendów różnych stopni. Zjawisko to łatwo zaobserwować na wykresach: trendy niższego stopnia przyjmują postać korekt w szerszej ramie czasowej.

Sytuacja ta rodzi pewne problemy dla inwestorów, mianowicie analiza rynku w różnych perspektywach może dawać sprzeczne sygnały kupna i sprzedaży. W takim przypadku bardziej wiarygodne będą sygnały pochodzące z szerszej ramy, które ujawniają informacje dotyczące dominujących trendów wyższych stopni. Jednak w codziennej praktyce nie zawsze należy wybierać najszerszą możliwą ramę czasową, zwłaszcza jeśli nie pasuje ona do naszego stylu inwestowania. Przykładowo dla gracza krótkoterminowego trend godzinowy stanowi okazję do zajęcia pozycji, natomiast dla gracza długoterminowego taki ruch może nie mieć żadnego znaczenia.

Metody analizy i strategie inwestycyjne związane z trendem

Najważniejszym aspektem analizy trendu jest rozpoznanie, czy rynek znajduje się w trendzie (jeśli tak to jakim) czy formacji horyzontalnej. Trendy są łatwe do rozpoznania na wykresach historycznych. Jednak aby zarabiać pieniądze, decyzja o transakcji musi być podjęta wcześniej, z przewidywaniem przyszłych ruchów.

Czasami zauważenie powstającego trendu zajmuje nieco czasu i ceny zdążyły już pokonać pewną drogę od punktu ekstremalnego. Niektórzy inwestorzy próbują wcześnie rozpoznać trend, aby nie utracić potencjalnego zysku pierwszej fali. Inni prezentują pogląd, że nie warto próbować łapać szczytów lub dołków, a lepiej zarabiać na środkowej części trendu. Jest to zależne od skłonności do ryzyka danego gracza. Szybkie włączenie się w trend może skutkować mniejszym zyskiem niż otwarcie transakcji w korekcie. Zwykle pierwsza korekta pojawiająca się po przełamaniu linii trendu daje wspaniałą okazję do otwarcia pozycji (bądź zamknięcia spóźnionych). Z drugiej strony korekta może nie nastąpić, wtedy wyczekiwanie pozbawi nas większości zysku, bo przegapimy właściwy moment na wejście. Możliwa jest również strategia hybrydowa, polegająca na stopniowym zwiększaniu pozycji wraz z pojawiającymi się sygnałami.

Istnieje kilka narzędzi pomagających w rozpoznaniu trendu. Przede wszystkim ważna jest analiza formacji szczytów i dołków cenowych. Należy sprawdzać czy pojawiają się one coraz wyżej czy coraz niżej oraz jakie są między nimi odległości. Wielkość fal określa kierunek rynku i jest wskazówką pozwalająca ocenić siłę trendu i jego ewentualne osłabianie. Nakreślenie linii trendu przez ekstrema cenowe pomaga w oszacowaniu potencjalnych punktów wejścia w transakcję oraz ryzyka. Zazwyczaj im większe nachylenie linii trendu, tym trudniej jest go utrzymać i tym gwałtowniejsze będzie przełamanie linii. Im dłuższa jest linia oraz im więcej razy nastąpiło odbicie kursu, tym pewniejsze są związane z nią sygnały. Dzieje się tak dlatego, że trendy wykazują pewną inercję i mają skłonność do kontynuacji. Wolumen ruchu pozwala ocenić w jakim kierunku zmierza rynek i może potwierdzać sygnał lub informować o możliwych zmianach. Na rynku byka wolumen powinien rosnąć wraz z falami wzrostowymi i maleć podczas spadków. Odwrotna sytuacja ma miejsce na rynku niedźwiedzia. Wzrost wolumenu podczas korekt stanowi zagrożenie dla trendu, ponieważ świadczy o tym, że coraz więcej inwestorów przechodzi na drugą stronę rynku. Zatem wysoki wolumen stanowi potwierdzenie istotności ruchu cen. Ponadto znaczenie ma rama czasowa, w której analizowany jest wykres. Im jest ona szersza, tym większe znaczenie mają narysowane linie trendu. Innymi przydatnymi metodami analizy są badanie średnich kroczących, wskaźników oraz formacji świecowych. Są to jednak tematy, które zostaną omówione w osobnych artykułach.

Jedną z najważniejszych zasad inwestowania jest zajmowanie pozycji zgodnie z panującym trendem. Strategia ta mówi, aby kupować na rynku byka i sprzedawać na rynku niedźwiedzia. Zamknięcie pozycji powinno nastąpić, kiedy pojawiają się sygnały świadczące o odwróceniu trendu. Dużą trudność stanowi rozróżnienie pomiędzy zwykłą korektą w istniejącym trendzie a pierwszą falą nowego trendu biegnącego w przeciwnym kierunku. W takiej sytuacji warto szukać potwierdzenia w liniach trendu, formacjach i wskaźnikach. W przypadku niepewności lub otrzymywania sprzecznych sygnałów można stać z boku i czekać z zajęciem pozycji aż do wyklarowania się sytuacji. Według wielu źródeł najważniejszą cechą inwestora jest cierpliwość i umiejętność oczekiwania na transakcje mające korzystny współczynnik ryzyko/zysk.

Podstawowym narzędziem każdego inwestora są wykresy służące do graficznej prezentacji notowań danego instrumentu. Przed przystąpieniem do rysowania należy najpierw wybrać dwa parametry. Pierwszym z nich są ramy czasowe określające jednostkę czasu przypadającą na jeden element wykresu (dzień, tydzień, miesiąc, godzina, minuta itp). Drugim jest zakres danych, który będzie przedstawiony na wykresie, na przykład dwie godziny albo pół roku. Dobór tych parametrów powinien wynikać z przyjętej perspektywy inwestycyjnej — dla bardziej długoterminowych pozycji odpowiednie są szersze ramy czasowe oraz zakres obejmujący więcej danych.

Przyjrzyjmy się następującemu zestawowi danych:

Name	Date	Open	High	Low	Close
CHFJPY	2019-04-30	109.49	109.59	109.12	109.34
CHFJPY	2019-05-01	109.34	109.77	109.32	109.47
CHFJPY	2019-05-02	109.46	109.68	109.31	109.38
CHFJPY	2019-05-03	109.39	109.42	109.14	109.25
CHFJPY	2019-05-05	108.80	108.92	108.64	108.74
CHFJPY	2019-05-06	108.75	109.10	108.54	108.73
CHFJPY	2019-05-07	108.70	109.00	107.91	108.12
CHFJPY	2019-05-08	108.13	108.25	107.80	107.82
CHFJPY	2019-05-09	107.83	108.26	107.59	108.09
CHFJPY	2019-05-10	108.10	108.66	108.05	108.64

Jest to fragment notowań dziennych pary CHFJPY z rynku Forex. Kolejne kolumny zawierają: nazwę instrumentu, datę, cenę otwarcia, cenę maksymalną, cenę minimalną i cenę zamknięcia. Dane te można zwizualizować na wiele sposobów, z których trzy najpopularniejsze to wykresy liniowe, słupkowe oraz świecowe.

Wykresy liniowe

Wykres liniowy jest najprostszym typem wykresu stosowanym w praktyce inwestycyjnej. Jego konstrukcja sprowadza się do narysowania linii łamanej łączącej wszystkie ceny ustawione w kolejności chronologicznej.

W naszym zestawie danych dla każdego dnia podane są cztery ceny, zatem którą z nich należy wybrać? Najczęściej w wykresach liniowych wykorzystuje się tylko ceny zamknięcia, a pozostałe ignoruje — taki właśnie przypadek przedstawiono na rysunku. Bardzo rzadko można napotkać wersję, w której wylicza się średnią wartość cen.

Wykresy liniowe ze względu na swoją czytelność są czasami stosowane do zilustrowania ogólnego kierunku lub kształtu ruchu, a także w celu pokazania bardzo długich okresów. Jednak ze względu na małą ilość zawartych w nich informacji rzadko wykorzystuje się je do analiz.

Wykresy słupkowe

Wykres słupkowy składa się z elementów nazywanych słupkami, z których każdy zawiera w sobie informację o czterech cenach pochodzącą z jednego wiersza danych (na przykład z tego samego dnia). Do skonstruowania słupka niezbędne jest narysowanie trzech linii:

• pionowej linii rozciągającej się od ceny minimalnej do maksymalnej — jest to oś słupka,
• poziomej linii z lewej strony słupka na wysokości ceny otwarcia,
• poziomej linii z prawej strony słupka na wysokości ceny zamknięcia.

Pojedynczy słupek wygląda tak jak to przedstawiono na rysunku. Poszczególne słupki są rysowane oddzielnie, tzn. nie są ze sobą połączone.

Przyjrzyjmy się teraz całemu wykresowi słupkowemu z rysunku. Na pierwszy rzut oka widać, że jest on bardziej rozbudowany od wykresu liniowego i prezentuje znacznie więcej informacji. Można na nim zaobserwować, kiedy zakres cen był większy niż zazwyczaj, a także zidentyfikować okresy, w których rynek był spokojny. Co więcej, na tym typie wykresu widoczne są luki (miejsca, w których między dwoma kolejnymi słupkami powstaje pionowa przerwa) i są one łatwo odróżnialne od dni o szerokiej rozpiętości cenowej. Umiejscowienie bocznych linii słupka przekazuje inwestorowi informację nie tylko o kierunku ruchu, ale również o siłach popytu i podaży. Pozwala to na głębszą interpretację tego, co dzieje się na rynku w stosunku do wykresu liniowego, na którym nie była widoczna rozpiętość cen oraz relacja cen otwarcia i zamknięcia.

Wykres słupkowy nie zawsze sprawdza się do prezentowania długich okresów, ponieważ małe linie oznaczające ceny otwarcia i zamknięcia stają się wtedy słabo widoczne i trudno śledzić ich przebieg.

Wykresy świecowe

Wykres świecowy ma podobną budowę do wykresu słupkowego i także wykorzystuje wszystkie cztery ceny. Elementem reprezentującym pojedynczy wiersz notowań jest świeca, która składa się z dwóch części: linii rozciągającej się od ceny minimalnej do maksymalnej oraz korpusu obejmującego zakres od ceny otwarcia do ceny zamknięcia. Korpus jest wypełniony białym kolorem jeżeli zamknięcie nastąpiło powyżej otwarcia. W przeciwnym razie korpus jest czarny. Wygląd obu typów świec przedstawia rysunek.

Porównując budowę świec i słupków można odnieść wrażenie, że zawierają identyczną informację. Tak jest w istocie, jednak te same dane są na wykresie świecowym zaprezentowane w inny sposób, dostarczając inwestorom więcej możliwości w analizie rynku. Głównym walorem świec jest obecność korpusu oraz kolor jego wypełnienia. Pozwala to na bardzo czytelne ukazanie relacji cen otwarcia i zamknięcia w stosunku do całego zakresu ruchu, dzięki czemu sprawny analityk może ocenić sytuację na rynku za pomocą jednego spojrzenia na wykres. Jest to znaczny postęp w zestawieniu z wykresami słupkowymi, w których poszczególne słupki są do siebie bardzo podobne nawet jeżeli mają całkowicie inną wymowę. Zalety wykresów świecowych można zaobserwować porównując rysunek z poprzednim wykresem.

Wiele z dostępnych technik opiera się na badaniu formacji składających się z całych grup świec wraz z kontekstem rynkowym, w jakim się znajdują. Parametrami użytecznymi w takiej analizie, oprócz wzajemnego położenia świec, są kolor korpusu, jego wielkość i długości wystających z niego linii (które nazywane są cieniami). Wszystkie te cechy umożliwiają łatwiejszą identyfikację sił działających na rynku.

W mojej ocenie wykres świecowy jest jednym z najlepszych narzędzi inwestycyjnych, w związku z czym będzie się często pojawiał na blogu.

Przekształcanie danych do szerszej ramy czasowej

Niekiedy pojawia się potrzeba zanalizowania rynku w perspektywie, która nie jest bezpośrednio udostępniana w notowaniach. W takiej sytuacji można samodzielnie przeliczyć dokładniejsze notowania krótkoterminowe na bardziej ogólne dane długoterminowe, przykładowo notowania dzienne na tygodniowe lub miesięczne (przekształcenie w drugą stronę nie jest możliwe).

W przypadku wykresów liniowych cenę tygodniową/miesięczną można wyznaczyć jako średnia cen zamknięcia z danego tygodnia/miesiąca. Rzadszym przypadkiem jest średnia wszystkich cen.

Sytuacja staje się bardziej skomplikowana dla wykresów świecowych i słupkowych, gdyż wymagają one wyznaczenia czterech cen. Same obliczenia są jednak bardzo proste:

• cena otwarcia tygodniowa/miesięczna to cena otwarcia pierwszego dnia tygodnia/miesiąca,
• cena maksymalna tygodniowa/miesięczna to największa cena z rozpatrywanego zakresu,
• cena minimalna tygodniowa/miesięczna to najmniejsza cena z rozpatrywanego zakresu,
• cena zamknięcia tygodniowa/miesięczna to cena zamknięcia ostatniego dnia tygodnia/miesiąca.

Analogicznie można postąpić w przypadku innych okresów, na przykład wyznaczyć świece godzinowe na podstawie minutowych.

Wykresy świecowe oraz słupkowe najlepiej sprawdzają się w ramach, w których faktycznie rynek jest zamknięty przez pewien czas. Taka sytuacja ma miejsce np. na polskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, która funkcjonuje od poniedziałku do piątku w godzinach od 09:00 do 17:00. Ceny otwarcia i zamknięcia wskazują wtedy na konkretne momenty rozpoczęcia i zakończenia sesji. Dla danych dziennych każda świeca odpowiada jednej sesji, natomiast w ramie tygodniowej otwarcie odpowiada pierwszej cenie z poniedziałku, a zamknięcie to ostatni kurs z piątku.

W przypadku rynków czynnych całą dobę lub ciągłych ram czasowych nadal można stosować wykresy świecowe lub słupkowe, jednak momenty otwarcia i zamknięcia są wtedy wyznaczane sztucznie. Wykresy takie charakteryzują się cenami otwarcia bliskimi poprzednim cenom zamknięcia i na ogół bardzo rzadko można znaleźć na nich luki.

Rynki finansowe dają inwestorom możliwość pomnażania kapitału poprzez kupno i sprzedaż instrumentów finansowych. W kręgu naszego zainteresowania znajdą się głównie rynek kapitałowy (służący między innymi do obrotu akcjami) oraz rynek walutowy (którego przykładem jest Forex — Foreign Exchange).

Ceny instrumentów finansowych są kształtowane przez popyt i podaż, zatem zależą od samych uczestników rynku. Należy jednak mieć świadomość, że wpływ pojedynczego uczestnika jest znikomy, znaczenie ma natomiast kierunek obrany przez większość. Jeżeli na rynku dominuje wysoka podaż, która nie jest zrównoważona równie wysokim popytem, to ceny spadają do momentu, w którym więcej inwestorów zgodzi się zapłacić daną kwotę. Odwrotna sytuacja występuje przy niewspółmiernie dużym popycie.

Informacje o cenach instrumentów finansowych można pozyskać z serwisów udostępniających notowania. Standardowo podana jest nazwa instrumentu, data (lub czas) i cztery ceny: otwarcia, minimalna, maksymalna oraz zamknięcia. Na większości rynków dostępne są również dane na temat wolumenu, czyli wielkości obrotów. Dla inwestora wszystkie te wartości niosą ważną informację, bo pokazują zmiany zachodzące na rynku w danym okresie. Jednak za podstawowy parametr można uznać cenę zamknięcia, ponieważ służy ona do wyznaczenia wartości rachunków inwestycyjnych.

W prasie lub w serwisach internetowych poświęconych rynkom kapitałowym często można natrafić na dane dotyczące indeksów. Indeks giełdowy jest złożonym instrumentem reprezentującym pewną grupę spółek lub sektor rynku. Do wyliczenia jego wartości wykorzystuje się dane wszystkich spółek wchodzących w jego skład. Indeksy są użytecznym narzędziem dla inwestora, bo oprócz pełnienia roli kolejnych instrumentów, dostarczają informacji o ogólnej kondycji rynku i pozwalają porównać sytuację różnych jego sektorów.

Uczestniczenie w rynku wiąże się z kupnem i sprzedażą instrumentów finansowych, czyli zawieraniem transakcji. Inwestor zarabia pieniądze, jeżeli cena sprzedaży przewyższa cenę kupna wraz z poniesionymi kosztami (takimi jak prowizje). Każdy instrument finansowy będący w posiadaniu inwestora jest nazywany pozycją. Wyróżniamy pozycje długie polegające na zakupie danego instrumentu i późniejszej sprzedaży oraz pozycje krótkie, w których instrument jest najpierw sprzedawany, a następnie odkupowany (co można intuicyjnie rozumieć jako chwilowe wypożyczenie, dlatego też nazywane jest krótką sprzedażą). Gdy kurs rośnie, zarabiają inwestorzy zajmujący długie pozycje, natomiast w przypadku spadków zyski odnotują osoby znajdujące się po krótkiej stronie rynku.

Symbolika

W wielu źródłach dotyczących rynków kapitałowych można natrafić na specyficzny język branżowy zawierający nawiązania do byka i niedźwiedzia. Są to dwa zwierzęta mające dla giełdy znaczenie symboliczne. Reprezentują one naprzemiennie występujące fazy wzrostów i spadków kursu będące przejawem cykliczności rynku. Długotrwała zwyżka cen nazywana jest hossą (rynkiem byka), a długotrwała zniżka nosi nazwę bessy (rynku niedźwiedzia). Dobór takich a nie innych zwierząt wynika ze sposobu, w jaki walczą — byk bodzie rogami w górę „podbijając cenę”, natomiast niedźwiedź atakuje łapą w dół „spychając cenę”. Na rysunku prezentuję symboliczną wizję spokojnego rynku znajdującego się w chwilowym stanie równowagi, gdy żadna ze stron nie ma przewagi.

Jednym z głównych zadań każdego inwestora jest identyfikacja, w którym momencie cyklu znajduje się aktualnie rynek (to znaczy czy jest w fazie hossy czy bessy). Można do tego wykorzystać różne metody analizowania rynku.

Analiza fundamentalna i techniczna

Dwie najpowszechniejsze metody analizowania rynku to analiza fundamentalna oraz analiza techniczna.

Analiza fundamentalna opiera się na badaniu konkretnej spółki lub innego instrumentu za pomocą przesłanek bazujących na rentowności danej firmy, wynikach sprzedaży, pracy jej zarządu i tym podobnych danych. Decyzja o otwarciu pozycji jest podejmowana kiedy cena giełdowa akcji odbiega od wyceny wartości spółki. Przykładem inwestora kierującego się takim podejściem jest Warren Buffet, od lat figurujący na liście najbogatszych ludzi świata. Głównymi narzędziami analizy fundamentalnej są raporty roczne, półroczne i kwartalne spółek, a także komentarze oraz inne informacje pojawiające się w mediach. Jej zaletą jest dokładna znajomość danego przedsiębiorstwa, a czasami nawet sytuacji w całej branży. Wadą analizy fundamentalnej jest ograniczona liczba spółek, które możemy w ten sposób rozpatrywać (od kilku do kilkunastu) w stosunku do ogromu instrumentów, jakie są dostępne dla współczesnych inwestorów. Dodatkowo fundamentaliści, niejako z konieczności, skupiają się jedynie na długim horyzoncie inwestycyjnym. Jednak w mojej ocenie największy mankament tego typu analiz stanowi fakt, że rynek nie zawsze zachowuje się zgodnie z logiką, a zmiany cen na giełdzie niekoniecznie wynikają z działań firmy w rzeczywistości.

Analiza techniczna reprezentuje inne podejście. Opiera się ona na badaniu zmian cen i wolumenu w celu uchwycenia ważnych momentów na rynku. Analityk techniczny w swojej pracy posługuje się głównie wykresami, na których poszukuje charakterystycznych formacji. Dodatkową pomocą są dla niego parametry wyliczone na podstawie notowań nazywane wskaźnikami, które mogą pokazywać dobre momenty do zawarcia transakcji. Znanymi osobami stosującymi analizę wykresów są Alexander Elder, Richard Arms i Larry Williams. Zaletą analizy technicznej jest możliwość obserwowania znacznie większej liczby instrumentów niż w przypadku analizy fundamentalnej. Odbywa się to niestety kosztem nieznajomości sytuacji konkretnych spółek, z drugiej jednak strony technicy mogą wybierać spośród wielu horyzontów inwestycyjnych i często mają szerszy obraz rynku jako całości. Jako wady analizy technicznej można wymienić konieczność ciągłego doszkalania się wynikającą ze zmienności rynków, a także ryzyko pominięcia istotnych ruchów dokonujących się pod powierzchnią rynku z powodu ignorowania czynników fundamentalnych.

Na blogu będę opisywać przede wszystkim narzędzia analizy technicznej. Jednak żaden z typów analizowania rynku nie jest lepszy lub gorszy. Niektórzy z inwestorów stosują podejście hybrydowe chcąc wykorzystać zalety obydwu typów analiz. Warto pamiętać o tym, że w każdym przypadku należy dostosować używane metody do swojego stylu inwestowania.

Gotowe rozwiązania

Ponieważ bycie inwestorem jest często kojarzone z szybkim zarabianiem pieniędzy, wielu naciągaczy próbuje sprzedawać gotowe systemy inwestycyjne. Są to programy, które generują automatyczne sygnały wejścia na rynek i wyjścia z niego. Niemal zawsze działają one na zasadzie czarnej skrzynki, to znaczy nie są podane formuły wyliczania tych sygnałów. Reklama takiego systemu zwykle pokazuje, jakie zyski można osiągnąć używając go np. w ostatnich trzech miesiącach. Czasami dla dodania wiarygodności w opisie pojawiają się nazwiska prawdziwych ekonomistów, innym razem oferta jest limitowana i zostało jedynie kilka miejsc, dlatego należy spieszyć się z zakupem.

Pragnę przestrzec przed wiarą w zapewnienia nieuczciwych sprzedawców i nabyciem podobnego rozwiązania. Pieniądze wydane na taki system będą najmniejszym kosztem, jaki poniesiemy (i który można uznać za zapłatę za naukę na błędzie). Znacznie gorszą konsekwencją może być utrata środków spowodowana wiarą w kupioną metodę i stosowanie wygenerowanych przez nią sygnałów. Jest to prosta droga do zostania dawcą kapitału dla innych inwestorów. Należy bowiem mieć świadomość, że rynki finansowe cechują się nie tylko złożonością, ale i zmiennością. Bardzo łatwo jest stworzyć system generujący fantastyczne sygnały dla danych historycznych. Nie oznacza to jednak, że równie dobre efekty otrzymamy stosując tę samą metodę w przyszłości. Celem oszusta jest sprzedanie jak największej liczby kopii w możliwie krótkim czasie. Jest to jeden z powodów, dla którego w czarnych skrzynkach inwestycyjnych nie są jawne wzory służące do generowania sygnałów. Przetestowanie ich na innym zestawie danych natychmiast ujawniłoby, że zostały specjalnie dobrane dla konkretnego momentu.

Jednak najważniejszy argument przemawiający przeciwko wiarygodności gotowych systemów inwestycyjnych pozwalających osobie bez żadnej wiedzy zarabiać jednym kliknięciem wynika wprost z logiki. Gdyby istniał magiczny system generujący tylko i wyłącznie zyskowne sygnały pozwalające szybko się wzbogacić w krótkim czasie, autor sam mógłby go używać i pomnażać swój kapitał zamiast próbować go sprzedać i być zależnym od tego, czy znajdzie się wystarczająca liczba nabywców.

Z drugiej strony istnieje istnieje również sektor oprogramowania wspomagającego inwestowanie, którego celem nie jest generowanie automatycznych sygnałów zawierania transakcji, ale przede wszystkim wizualizacja notowań, obliczanie wartości wskaźników i rysowanie ich na wykresie. Niektóre z takich aplikacji mają rozbudowaną dokumentację szczegółowo opisującą dostępne wskaźniki, umożliwiają dodawanie własnych formuł, dostrajanie wartości i eksperymentowanie z rozmaitymi metodami. Co odróżnia je od czarnych skrzynek, to jawność wykorzystywanych algorytmów. Użytkownik sam musi podjąć decyzję dotyczącą ewentualnej transakcji, może jednak posiłkować się danymi pochodzącymi z programu jeśli rozumie, w jaki sposób są liczone i jak należy je interpretować.

Każdy uczestnik rynku powinien mądrze korzystając z dostępnych narzędzi, przede wszystkim jednak opierać się na własnej wiedzy i rozsądku. Drogą prowadzącą do tego celu jest ciągła samoedukacja oraz praktyka inwestycyjna.

Niniejsza strona jest poświęcona inwestowaniu na rynkach kapitałowych. Jej tematyka będzie się koncentrować przede wszystkim na sposobach analizy rynku, jednak czasem będą poruszane inne ważne wątki z branży, takie jak psychologia, ryzyko czy zarządzanie pieniędzmi. Główny nacisk zostanie położony na techniki inwestycyjne, które mogą być stosowane na różnych rynkach. Nie wszystkie z tych metod da się precyzyjnie opisać za pomocą wzorów matematycznych, niektóre zależą od kontekstu i wymagają pewnej interpretacji. Dlatego omawiane treści będą ilustrowane adekwatnymi przykładami, które pozwolą lepiej zrozumieć dany temat i wyrobić sobie odpowiednie intuicje.

Wszystkie materiały Klubu Anonimowych Inwestorów są dostępne całkowicie za darmo. Moją motywacją jest, aby prezentowane informacje stanowiły źródło wiedzy i pomagały w podejmowaniu właściwych decyzji oraz osiąganiu coraz większych zysków. Mam również nadzieję, że lektura zamieszczonych na stronie treści stanie się impulsem do własnych przemyśleń, a być może w przyszłości punktem wyjścia do opracowania indywidualnych strategii inwestycyjnych. Dodatkowym celem bloga jest stworzenie miejsca dla osób nie mających osobistego kontaktu z innymi inwestorami, aby mogły prowadzić dyskusje i wymieniać się pomysłami.

Drogi Czytelniku, ten blog powstał specjalnie dla Ciebie. Zapraszam do lektury.