WYGNANIE POETKI: MÀIRI NIGHEAN ALASDAIR RUAIDH
Uwielbiam zaczynać moje historyczno-geograficzne peregrynacje w dziwny sposób. Czasem od legendy, czasem od wiersza, czasem od opisu przyrody. Tym razem z jakiegoś powodu zawędrowałam do Rodel na wyspie Harris w Hebrydach Zewnętrznych.
Zaplanowałam już kilka opowieści:
1. Gulf of Corryvreckan 2. Średniowieczni szkoccy muzycy i performerzy 3. Rodzaje pieśni i wierszy średniowiecznej Szkocji 4. Ruairidh [Roderick] MacLeod od sztandarów 5. Sheela na gig
Pewnie kolejne pomysły będą się rodziły z czasem, trochę na zasadzie fraktali, jak to u osób z ADHD bywa. Liczę na to, że będą to opowieści inne niż te, które można zwykle przeczytać w podróżniczych bedeakerach. A może tylko tak mi się wydaje? Może w Internecie wszystko o wszystkim napisano?
Czasem jeden wiersz więcej mówi o jakiejś historii niż całe kroniki. Tak jest w przypadku “Skargi” – pieśni Màiri Nighean Alasdair Ruaidh*, napisanej podczas jej wygnania na wyspę Scarba.
Tekst oryginalny
Tuireadh
(A rinn Màiri nighean Alasdair Ruaidh goirid an déis a fàgail an Sgarbaidh.)
Hóireann ó ho bhi ó Hóireann ó ho bhi ó Hóireann ó ho bhi ó Ri hóireann ó o hao o!
Is muladach mi, hi ó Hóireann ó ho bhi ó O cheann seachdain, hi ó Ro hóireann ó o hao o,
Is mi an eilean gun Fhiar gun fhasgadh. Ma dh'fhaodas mi Théid mi dhachaidh; Nì mi an t-iomramh Mar as fhasa, Do Uilbhinnis A' chruidh chaisfhinn, Far an d'fhuair mi Gu h-òg m'altrum, Air bainne chìoch Nam ban basgheal, Thall aig Fionnghail Dhuinn nighean Lachainn, Is i 'na banchaig Ris na martaibh Aig Ruairidh mór Mac Leoid nam bratach.
Przekład dosłowny (AI)
Skarga
(Lament Màiri, córki rudego Alasdaira, wkrótce po pozostawieniu jej na Scarbie)
Hóireann ó ho bhi ó Hóireann ó ho bhi ó Hóireann ó ho bhi ó Ri hóireann ó o hao o!
Smutna jestem, hi ó Hóireann ó ho bhi ó Od tygodnia, hi ó Ro hóireann ó o hao o
Na wyspie tej Bez trawy, bez schronienia. Jeśli los pozwoli Wrócę do domu. Obiorę szlak Najłagodniejszą drogą Do Ullinish O białonogim bydle, Gdzie znalazłam W młodości wychowanie, Na mleku z piersi Naszych wiernych mamek, Tam u ciemnowłosej Fionnghal, Córki Lachanna, Która była mleczarką Przy trzodzie U wielkiego Ruairidh MacLeoda od sztandarów.
Źródło: v. Craig, Òrain Luaidh, p. 83
Scarba to mała, skalista wyspa w Wewnętrznych Hebrydach, położona nieopodal złowrogiego wiru Corryvreckan. Na pewien czas stała się więzieniem dla jednej z najważniejszych poetek gaelickich. Ta surowa, czterohektarowa skała, gdzie trudno byłoby znaleźć choćby skrawek ziemi pod uprawę, była doskonałym miejscem wygnania. Wyspa bez trawy, bez schronienia – tak opisuje ją Màiri, i nie ma w tym poetyckiej przesady.
Poetka trafiła tu w latach 70. XVII wieku, prawdopodobnie za komponowanie niepochlebnych wierszy o klanie MacLeod. Kara była tym dotkliwsza, że wcześniej Màiri zajmowała szanowaną pozycję na dworze MacLeodów w Dunvegan na Skye.
Tekst ma wyraźną strukturę pieśni, z powtarzającym się refrenem, charakterystyczną dla tradycyjnych gaelickich utworów śpiewanych przy pracach domowych. Były to tzw. òrain luaidh, piosenki śpiewane podczas foluszowania – procesu wspólnej obróbki materiałów z wełny.
MÀIRI NIGHEAN ALASDAIR RUAIDH (ok. 1615-1707)
Màiri Nighean Alasdair Ruaidh (Mary, córka rudego Alasdaira) urodziła się w Rodel na Harris, w rodzinie związanej z klanem MacLeod. Jej ojciec był cieślą i poetą, co miało znaczący wpływ na jej przyszłą twórczość.
Młodość spędziła w Ullinish na wyspie Skye, gdzie była wychowywana przez zamożne rodziny związane z klanem MacLeod. Tam, w gospodarstwie Flory (Fionnghal), córki Lachanna, poznała tradycje poetyckie i muzyczne Hebrydów.
Jako dojrzała poetka służyła na dworze MacLeodów w zamku Dunvegan, tworząc utwory pochwalne i okolicznościowe dla klanu. Jej talent został doceniony – była jedną z niewielu kobiet-bardów, które osiągnęły tak wysoką pozycję. Stosowane przez nią metrum wierszowe jest często skomplikowane i niezwykłe, ale naturalna melodyjność jej pieśni sprawia, że jej poezja jest bardzo przyjemna w odbiorze. Wieść niesie, że była znaną bywalczynią wśród sąsiadów, którzy zwykle żartowali z niej, że nie stroni od pewnego napoju mocniejszego niż woda.
W latach 70. XVII wieku, za czasów Ruairidh (Rodericka) MacLeod, została wygnana na wyspę Scarba, prawdopodobnie za komponowanie zbyt krytycznych lub satyrycznych wierszy. Z tego okresu pochodzi jej słynny “Tuireadh” (Lament). Po pewnym czasie została przywrócona do łask.
Zmarła około 1707 roku w podeszłym wieku. Według tradycji została pochowana w kościele św. Klemensa w Rodel, twarzą w dół – podobno na własne życzenie, “by uciszyć kłamliwe usta”.
Jej poezja przetrwała głównie dzięki przekazowi ustnemu – wiele jej utworów było śpiewanych jako pieśni folusznicze (òrain luaidh). Tworzyła zarówno tradycyjne lamentacje (marbhrann), jak i bardziej osobiste utwory. Jej styl charakteryzował się mistrzowskim wykorzystaniem tradycyjnych form poetyckich i żywym opisem wydarzeń.
Jest uważana za jedną z najważniejszych poetek tworzących w języku gaelickim, a jej utwory do dziś są częścią żywej tradycji poetyckiej Hebrydów.
Przypisy:
Ullinish (Uilinnis w języku gaelickim) to miejsce na zachodnim wybrzeżu wyspy Skye, z widokiem na zatokę Loch Bracadale, które w czasach Màiri było kwitnącym gospodarstwem należącym do zamożnego dzierżawcy klanu MacLeod.
Scarba (gael. Sgarba) – wyspa w Wewnętrznych Hebrydach, obecnie niezamieszkana. Znana z niedostępności spowodowanej sąsiedztwem wiru morskiego Corryvreckan.
Corryvreckan – drugi co do wielkości wir morski w Europie, między wyspami Scarba a Jura. W folklorze gaelickim uważany za siedzibę morskich potworów. Stanowił znakomitą barierę dla więźniów osadzanych za karę na Scarba.
Flora, córka Lachanna – postać historyczna, prawdopodobnie żona zamożnego dzierżawcy z Ullinish i jedna z opiekunek młodej Màiri.
Klan MacLeod – jeden z najpotężniejszych klanów szkockich, którego główna siedziba znajduje się do dziś w zamku Dunvegan na wyspie Skye.
© M.I.Betley Zdjęcia własne
#blog #codziennosc #writefreelypl #writeblog
Comment on https://photog.social/@GalArt