Afera Wiatrakowa: Destrukcja Polskiego Sektora Energii Odnawialnej
Termin “afera wiatrakowa” w polskim dyskursie politycznym odnosi się do szeregu kontrowersyjnych decyzji i zaniedbań dotyczących sektora energii wiatrowej, które doprowadziły do niemal całkowitego zahamowania rozwoju lądowej energetyki wiatrowej w Polsce. Największym symbolem tej destrukcji stała się wprowadzona w 2016 roku przez rząd Prawa i Sprawiedliwości zasada 10H, która zablokowała 99,7% powierzchni kraju przed inwestycjami w energię wiatrową na lądzie. Kontrowersje nasiliły się szczególnie w 2023 roku, gdy próby liberalizacji przepisów przez nową koalicję rządową spotkały się z oskarżeniami o lobbowanie na rzecz obcych interesów, a sam termin “afera wiatrakowa” został wykorzystany jako narzędzie politycznego ataku przez odchodzącą władzę PiS.
Geneza Destrukcji: Wprowadzenie Zasady 10H i Jej Konsekwencje
Mechanizm Blokady Rozwoju Sektora
Kluczowym momentem w historii polskiej energetyki wiatrowej było uchwalenie w 2016 roku ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych, która wprowadziła kontrowersyjną zasadę 10H. Zgodnie z tym przepisem elektrownia wiatrowa nie może być zbudowana w odległości mniejszej niż 10-krotna wysokość turbiny wraz z uniesionymi łopatami od zabudowań o funkcji mieszkaniowej, form ochrony przyrody i leśnych kompleksów. W praktyce oznaczało to, że turbiny o wysokości około 200 metrów muszą być oddalone od zabudowań o 2 kilometry. Zasada 10H spowodowała według różnych szacunków zablokowanie naprawdę niewielkiej liczby terenów w Polsce, które spełniały ustawowe warunki pod budowę wiatraków.
Skutki wprowadzenia tych przepisów były dramatyczne dla całego sektora. Jak podaje think tank Ember, zastosowana w Polsce minimalna odległość ponad 2000 metrów była 4 razy większa niż typowa wartość 500 metrów w większości krajów europejskich. Konsekwencją było niemal całkowite zatrzymanie rozwoju lądowej energetyki wiatrowej na kilka lat, a jedyne farmy oddawane do użytku były realizowane na podstawie zezwoleń uzyskanych jeszcze przed 2016 rokiem. Ta sytuacja stawiała Polskę w pozycji lidera w zakresie restrykcyjności przepisów dotyczących energetyki wiatrowej w Europie.
Ekonomiczne i Środowiskowe Konsekwencje Blokady
Wprowadzenie zasady 10H miało daleko idące konsekwencje nie tylko dla rozwoju technologicznego, ale także dla polskiej gospodarki i środowiska naturalnego. Branża energetyki wiatrowej, która przed 2016 rokiem rozwijała się dynamicznie, została praktycznie sparaliżowana. Jak wskazuje analiza Businessinsider, rząd PiS zasłynął jako zagorzały przeciwnik wiatraków na lądzie i skutecznie zablokował nowe projekty w tym sektorze. Równocześnie, mimo deklaracji entuzjazmu dla energetyki wiatrowej na morzu, do dziś żaden wiatrak na Bałtyku nie powstał, choć PGE i Orlen prowadzą w tym kierunku prace.
Blokada rozwoju energetyki wiatrowej stanowiła również zagrożenie dla realizacji zobowiązań międzynarodowych Polski. Opóźnienie liberalizacji ustawy 10H mogło narazić kraj na niedobory energii, wyższe ceny energii i utratę miliardów złotych w ramach Krajowego Planu Odbudowy, gdyż rząd zobowiązał się do likwidacji barier dla energetyki wiatrowej na lądzie jako jednego z kamieni milowych KPO. Tym samym polityka antywiatrakowa niosła ryzyko nie tylko dla sektora energetycznego, ale także dla szerszych planów gospodarczych kraju.
Systematyczne Osłabianie Odnawialnych Źródeł Energii
Wielopoziomowy Atak na Sektor OZE
Działania rządu PiS wobec energetyki odnawialnej wykraczały daleko poza wprowadzenie zasady 10H i obejmowały systematyczne osłabianie całego sektora OZE. W 2024 roku, mimo protestów i apeli branży OZE, Ministerstwo Klimatu i Środowiska ustaliło 8,5% poziom tzw. obowiązku OZE na 2025 rok, co przedstawiciele branży określili jako drastyczny cios dla wytwórców OZE i konsumentów energii elektrycznej. Jak alarmowały organizacje branżowe, rząd uległ lobbingowi węglowemu i energochłonnemu, a ingerencja w zielone certyfikaty miała doprowadzić branżę OZE na skraj opłacalności i ograniczyć nowe inwestycje.
Szczególnie kontrowersyjne były działania dotyczące systemu wsparcia dla odnawialnych źródeł energii. W lipcu 2017 roku, gdy uwaga opinii publicznej była skoncentrowana na protestach przeciwko zmianom w sądownictwie, przez parlament przeszła niepozorna poprawka do ustawy o odnawialnych źródłach energii dotycząca opłaty zastępczej. Ta nowelizacja, wprowadzona wnioskiem poselskim kilkudziesięciu posłów PiS, miała na celu uniknięcie konsultacji społecznych i międzyresortowych oraz skrócenie prac legislacyjnych do minimum. Zmiany te poważnie zagroziły rozwojowi energetyki odnawialnej, wpływając na opłacalność farm wiatrowych poprzez manipulację mechanizmem zielonych certyfikatów.
Degradacja Systemu Zielonych Certyfikatów
Podstawowym mechanizmem wsparcia dla producentów energii odnawialnej był system zielonych certyfikatów, którym objęci byli producenci produkujący prąd przed 1 lipca 2016 roku. Certyfikaty potwierdzające pochodzenie energii z odnawialnego źródła stanowiły przedmiot handlu jako papiery wartościowe, a firmy energetyczne miały ustawowy obowiązek zakupu odpowiedniej ilości takich certyfikatów. Producent energii odnawialnej zarabiał zatem nie tylko na sprzedaży energii, ale też na sprzedaży certyfikatów. Niestety, cena certyfikatów spadła dramatycznie – od 2010 roku obniżyła się o około 90 procent, co znacząco wpłynęło na opłacalność inwestycji w sektor OZE.
Działania te wpisywały się w szerszą strategię rządu PiS, który jak zauważali krytycy, robił wszystko, żeby zniszczyć OZE w Polsce. Lider PSL Władysław Kosiniak-Kamysz określił te działania jako gigantyczne zaniedbanie i zaniechanie, działanie na szkodę bezpieczeństwa państwa, środowiska i warunków życia obywateli. Szczególnie niepokojące było to, że Polska zobowiązała się w unijnym pakiecie energetycznym do zwiększenia udziału OZE do 15 procent w 2020 roku, a brak dotrzymania zobowiązań groził miliardami złotych kar.
Kontrowersje Wokół Prób Liberalizacji w 2023 Roku
Pierwsza “Afera Wiatrakowa” Nowej Koalicji
W listopadzie 2023 roku powstała nowa kontrowersja określana mianem “afery wiatrakowej”, gdy grupa posłów Polski 2050-Trzeciej Drogi i Koalicji Obywatelskiej wniosła do Sejmu projekt nowelizacji ustawy dotyczącej wsparcia odbiorców energii. Projekt ten proponował między innymi liberalizację zasad budowy lądowych elektrowni wiatrowych, wprowadzając normy hałasu dla elektrowni wiatrowych i związane z nimi minimalne odległości od terenów zabudowy mieszkaniowej. Dla maksymalnego emitowanego hałasu elektrowni do 103 decybeli proponowano odległość 300 metrów lub 400 metrów dla zabudowy jednorodzinnej, podczas gdy obowiązujące przepisy przewidywały minimalną odległość 700 metrów.
Reakcja polityków PiS była natychmiastowa i bardzo krytyczna. Rzecznik tej partii Rafał Bochenek stwierdził, że projekt jest “skandaliczny, lobbystyczny”, zarzucając autorom ukrywanie rzeczywistych intencji, gdyż “nawet w tytule ustawy nie ma ani słowa o przepisach, które tworzą eldorado dla niemieckich firm”. Poseł PiS Waldemar Buda ostrzegał przed wywłaszczeniami, pisząc na platformie X: “Każdy kto ma po sąsiedzku swojego domu niezabudowaną działkę nie może spać spokojnie! Jeśli tylko pojawi się inwestor, który będzie chciał tam postawić turbinę wiatrową, to nie dość, że dostanie zgodę, to jeszcze jak twój dom będzie za blisko, to cię wywłaszczy!”.
Zarzuty o Konflikty Interesów i Lobbying
Szczególną uwagę mediów przykuły ujawnione powiązania między autorami projektu a branżą wiatrową. Jak ustalili dziennikarze, żona eksperta Polski 2050 ds. klimatu i energii pracowała dla polskiej filii duńskiego przedsiębiorstwa działającego w branży energetyki wiatrowej. Ta informacja została wykorzystana przez PiS do podsycania podejrzeń o lobbystyczny charakter całej inicjatywy. Premier Mateusz Morawiecki na konferencji prasowej w grudniu 2023 roku stwierdził, że ustawa nie jest w interesie Polaków, zadając pytanie: „w czyim interesie została napisana, z kim konsultowana?”
Autorzy projektu podkreślali, że jest to propozycja, nad którą będą dalej pracować w komisji sejmowej, a do prac zaproszeni będą przedstawiciele organizacji pozarządowych i mieszkańców. Jednak kontrowersje narosły do tego stopnia, że marszałek Sejmu Szymon Hołownia musiał publicznie przyznać, że “intencje były dobre, popełniono błędy w komunikacji, w wytłumaczeniu, o co dokładnie chodzi”. Zapewnił też, że “ludzie nie mogą mieć wątpliwości, że nie będzie wiatraków w parkach narodowych, że nikt nie chce stawiać im wiatraków 300 metrów od domu”.
Bilans Ośmiu Lat Rządów PiS w Energetyce
Kontrastujące Wyniki w Różnych Sektorach OZE
Ocena działań rządu PiS w obszarze energetyki odnawialnej przedstawia skomplikowany obraz kontrastów między poszczególnymi sektorami. Z jednej strony, jak przyznają nawet krytycy, ostatnie lata przyniosły rewolucję fotowoltaiczną i nowe życie projektów atomowych. Boom na energetykę słoneczną był tak duży, że niewydolne sieci energetyczne szybko się zapchały, co pokazało brak przygotowania infrastruktury na dynamiczny rozwój OZE. Z impetem ruszyły także projekty jądrowe, z kilkoma równoległymi inicjatywami, które mogą doprowadzić do powstania w Polsce kilku dużych elektrowni jądrowych i całej sieci małych reaktorów.
Z drugiej strony, sektor energetyki wiatrowej na lądzie został praktycznie zniszczony. Symbolem tej polityki pozostaną zmięta kartka posła Marka Suskiego z poprawką do ustawy, która zaprzepaściła szanse na odblokowanie energetyki wiatrowej. Rząd PiS próbował również postawić elektrownię węglową w Ostrołęce, ale projekt zakończył się spektakularną klapą, a symboliczne dwie wieże runęły z hukiem wraz z marzeniami o kolejnej elektrowni węglowej. Nie udało się też zreformować górnictwa w sposób, który pozwoliłby kopalniom węgla radzić sobie bez państwowego wsparcia.
Porównanie z Poprzednią Władzą
Politycy PiS wielokrotnie bronili swoich działań, wskazując na wzrost produkcji energii z OZE w porównaniu z poprzednią władzą. Europoseł Karol Karski twierdził, że “cztery razy więcej energii jest w tej chwili z odnawialnych źródeł energii niż w czasach rządów PO-PSL”[15]. Jednak weryfikacja tych danych przez Główny Urząd Statystyczny pokazała, że w rzeczywistości między ostatnim rokiem rządów koalicji PO-PSL (2015) a 2021 rokiem produkcja energii z OZE wzrosła o 34 procent – z 22 684,1 GWh do 30 460,7 GWh[15]. Dane te nie potwierdzały zatem tezy o czterokrotnym wzroście, co pokazywało, że nawet w obszarach, gdzie PiS odnotował sukcesy, skala została znacznie przesadzona w politycznej narracji.
Próby Reform i Ograniczona Liberalizacja
Częściowe Ustępstwa Końca Kadencji
Wobec narastającej krytyki i presji międzynarodowej, rząd PiS w końcowym okresie swojego rządzenia podjął próby częściowej liberalizacji przepisów antywiatrakowych. W 2023 roku wprowadzono częściowe zniesienie zasady 10H, zezwalając na budowę wiatraków w odległości 700 metrów od zabudowań po spełnieniu pewnych warunków. Początkowo planowana odległość miała wynieść 500 metrów, ale ostatecznie ustalono ją na 700 metrów. Ustawa o zmianie ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych została podpisana przez prezydenta Andrzeja Dudę w marcu 2024 roku.
Nowe przepisy zachowały wymóg budowy turbin wiatrowych wyłącznie na podstawie Miejscowego Planu Zagospodarowania Przestrzennego, z zachowaniem minimalnej odległości 700 metrów od budynków mieszkalnych. Określenie dokładnej odległości między 10H a 700 metrami miało następować na podstawie wyników strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wykonanej w ramach MPZP. Ustawa zachowała także zasadę 10H w przypadku parków narodowych, a w przypadku rezerwatów przyrody ustanowiła limit 500 metrów.
Nowa Era: Całkowite Zniesienie Zasady 10H
Przełomowym momentem stało się oficjalne przyjęcie przez rząd w marcu 2025 roku ustawy likwidującej zasadę 10H. Nowe przepisy przewidują minimalną odległość 500 metrów od zabudowań i mają znacząco skrócić czas realizacji inwestycji. Jak ogłosiła ministra klimatu i środowiska Paulina Hennig-Kloska, “największa depresja polskiego prawodawstwa w obszarze energii przechodzi do historii”. Ustawa wprowadza także możliwość wykupu przez mieszkańców do 10% mocy lokalnych elektrowni wiatrowych oraz wsparcie dla biometanowni o mocy powyżej 1 MW[6].
Nowe regulacje uwzględniają również ochronę przyrody – wiatraki będą oddalone od parków narodowych i obszarów chronionych. Minister podkreśla, że 500 metrów to kompromis między bezpieczeństwem mieszkańców a rozwojem OZE. Rozwój OZE ma przełożyć się na niższe ceny energii i większe bezpieczeństwo energetyczne kraju, co stanowi radykalną zmianę w porównaniu z polityką poprzedniego rządu.
Źródła „Afera wiatrakowa” czy burza w szklance wody? Przyszła koalicja ... https://oko.press/afera-wiatrakowa-poprawki Gigantyczna afera wiatrakowa. Skarb Państwa mógł stracić 1,4 ... https://wiadomosci.wp.pl/gigantyczna-afera-wiatrakowa-skarb-panstwa-mogl-stracic-14-miliarda-zlotych-6271914390914689a Rząd zamiast naprawiać błędy poprzedników nadal dobija OZE ... https://www.psew.pl/rzad-zamiast-naprawiac-bledy-poprzednikow-nadal-dobija-oze-obietnice-o-zielonej-transformacji-to-mrzonki-a-polska-traci-szanse-na-rozwoj/ Afera wiatrakowa. Żona eksperta Polski 2050 ds. klimatu i energii ... https://polskieradio24.pl/artykul/3291293,afera-wiatrakowa-zona-eksperta-polski-2050-ds-klimatu-i-energii-pracuje-dla-branzowego-giganta Drugie podejście koalicji do wiatraków. 500 metrów powraca, a 10H ... https://energetyka24.com/oze/analizy-i-komentarze/drugie-podejscie-koalicji-do-wiatrakow-500-metrow-powraca-a-10h-do-likwidacji “Żegnamy 10H”. Ustawa wiatrakowa oficjalnie przyjęta przez rząd https://globenergia.pl/zegnamy-10h-ustawa-wiatrakowa-oficjalnie-przyjeta-przez-rzad/ Blokowanie wiatraków? POLSKA “LIDEREM”! Jakie przepisy są w ... https://globenergia.pl/blokowanie-wiatrakow-polska-liderem-jakie-przepisy-sa-w-innych-krajach/ Moratorium na wiatraki – WP Finanse https://finanse.wp.pl/moratorium-na-wiatraki-6114564733622401a PiS sporo namieszał w energetyce. Oto bilans ośmiu lat https://businessinsider.com.pl/gospodarka/pis-sporo-namieszal-w-energetyce-oto-bilans-osmiu-lat/mr5kt24 Zielona energia w odwrocie. Ludowcy: Rząd PiS niszczy OZE https://www.psl.pl/zielona-energia-w-odwrocie-ludowcy-rzad-pis-niszczy-oze/ Afera wiatrakowa. Kto stoi za projektem ustawy? Seria pytań od ... https://polskieradio24.pl/artykul/3291212,afera-wiatrakowa-kto-stoi-za-projektem-ustawy-seria-pytan-od-politykow-pis Awantura o wiatraki. PiS ostrzega przed wywłaszczeniami, druga ... https://www.agropolska.pl/zielona-energia/energia-wiatrowa/awantura-o-wiatraki-pis-ostrzega-przed-wywlaszczeniami-druga-strona-uspokaja,134.html Zasada 10H – Definicja – Teraz-Srodowisko https://www.teraz-srodowisko.pl/slownik-ochrona-srodowiska/definicja/zasada-10H.html Liberalizacja ustawy 10H podpisana przez prezydenta https://www.psew.pl/liberalizacja-ustawy-10h-podpisana-przez-prezydenta/ Karski: mamy cztery razy więcej energii z OZE niż za rządów PO ... https://konkret24.tvn24.pl/polityka/karski-mamy-cztery-razy-wiecej-energii-z-oze-niz-za-rzadow-po-psl-sprawdzamy-st6405701 W cieniu zamachu na sądy PiS niszczy energetykę odnawialną. To ... https://oko.press/cieniu-zamachu-sady-pis-niszczy-energetyke-odnawialna-straszna-krotkowzrocznosc „Afera wiatrakowa”: pierwszy stress test nowej koalicji. PiS ... – Polityka https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/2237634,1,afera-wiatrakowa-pierwszy-stress-test-nowej-koalicji-pis-zakrzywia-rzeczywistosc.read Ustawa odległościowa: reguła 10H ograniczająca możliwości ... https://bank.pl/ustawa-odleglosciowa-regula-10h-ograniczajaca-mozliwosci-budowy-turbin-wiatrowych-bedzie-zlagodzona/ Kontrowersyjna ustawa “wiatrakowa”. O co chodzi? Marszałek ... https://samorzad.infor.pl/wiadomosci/6402415,kontrowersyjna-ustawa-wiatrakowa-o-co-chodzi-marszalek-holownia-intencje-byly-dobre.html Likwidacja zasady 10H! Co zmieni ustawa wiatrakowa? – GlobEnergia https://globenergia.pl/likwidacja-zasady-10h-co-zmieni-ustawa-wiatrakowa/ Afera wiatrakowa wstrzymała prace nad nowymi przepisami. Nowa ... https://fakty.tvn24.pl/zobacz-fakty/afera-wiatrakowa-wstrzymala-prace-nad-nowymi-przepisami-nowa-ustawa-ma-sie-pojawic-do-konca-roku-st8186864 Liberalizacja zasady 10H – nowe zasady lokalizacji i budowy – CIRE https://www.cire.pl/artykuly/materialy-problemowe/liberalizacja-zasady-10h--nowe-zasady-lokalizacji-i-budowy Nowelizacja tzw. ustawy 10H przyjęta przez Rząd – Gov.pl https://www.gov.pl/web/klimat/nowelizacja-tzw-ustawy-10h-przyjeta-przez-rzad Zaskakujący bilans rządów PiS w energetyce – WysokieNapiecie.pl https://wysokienapiecie.pl/94216-bilans-rzadow-pis-w-energetyce/ Zaskakujący bilans rządów PiS w energetyce – OKO.press https://oko.press/zaskakujacy-bilans-rzadow-pis-w-energetyce PiS zostawił sieci energetyczne w fatalnym stanie. Ale czy pomysł ... https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/2250331,1,pis-zostawil-sieci-energetyczne-w-fatalnym-stanie-ale-czy-pomysl-rzadzacych-na-to-jest-dobry.read Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej – PSEW https://www.psew.pl Polska coraz atrakcyjniejsza dla inwestycji w OZE https://www.psew.pl/polska-coraz-atrakcyjniejsza-dla-inwestycji-w-oze/ Świat stawia na OZE i deklaruje potrojenie mocy z zielonej energii ... https://www.psew.pl/swiat-stawia-na-oze-i-deklaruje-potrojenie-mocy-z-zielonej-energii-polska-musi-przyspieszyc-i-odblokowac-wiatr-na-ladzie/ PiS wraca do pomysłów mogących zablokować energetykę wiatrową https://www.gramwzielone.pl/energia-wiatrowa/19518/pis-wraca-do-pomyslow-mogacych-zablokowac-energetyke-wiatrowa PiS grzmi o „aferze wiatrakowej”. Zamrożenie cen energii będzie ... https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/rynek/2237190,1,pis-grzmi-o-aferze-wiatrakowej-zamrozenie-cen-energii-bedzie-testem-dla-koalicji.read Sejm odrzucił projekt mrożenia cen energii autorstwa PiS https://energetyka24.com/elektroenergetyka/wiadomosci/sejm-odrzucil-projekt-mrozenia-cen-energii-autorstwa-pis PSE: Ponad 50% OZE w systemie w najbliższej dekadzie https://www.psew.pl/pse-ponad-50-oze-w-systemie-w-najblizszej-dekadzie/ PSEW: Polska zaoszczędzi nawet 116 mld zł dzięki OZE https://www.gramwzielone.pl/trendy/20185840/psew-polska-zaoszczedzi-nawet-116-mld-zl-dzieki-oze 12 sposobów na więcej OZE w sieci – nowy raport PSEW i ... https://www.psew.pl/12-sposobow-na-wiecej-oze-w-sieci-nowy-raport-psew-i-politechniki-lubelskiej/ Konferencja PSEW 2023 – OZE polską racją stanu? – SSW https://ssw.solutions/konferencja-psew-2023-oze-polska-racja-stanu/ Raport „Rachunek kosztów polskiej elektroenergetyki 2040” https://www.psew.pl/raport-rachunek-kosztow-polskiej-elektroenergetyki-2040-inwestycje-w-oze-sie-oplaca/ Polski przemysł ma potencjał do przechodzenia na OZE https://www.psew.pl/polski-przemysl-ma-potencjal-do-przechodzenia-na-oze/ Raport – Zielony Wodór | Dolnośląski Instytut Studiów Energetycznych https://dise.org.pl/raport-zielony-wodor/